Opioidy to silne środki przeciwbólowe, które pomimo działania uśmierzającego ból, mogą być uzależniające. Co warto wiedzieć o tych substancjach? Kto nie powinien z nich korzystać? Przeczytaj i dowiedz się więcej.
Silne działanie przeciwbólowe stawia opioidy na czele metod wspomagania komfortu życia u pacjentów z przewlekłymi chorobami. Z ich zażywaniem wiąże się jednak ryzyko uzależnienia, a substancje są często stosowane jako narkotyki. Sprawdź, jak bezpiecznie stosować opioidy.
Czym są opioidy?
Opioidy to grupa substancji naturalnych lub syntetycznych, które po przyjęciu wiążą się w organizmie z receptorami opioidowymi. Pobudzenie receptorów opioidowych wywołuje działanie analgezję, czyli regulację odczuwania bólu. Wspomaga też organizm w adaptacji do zmian środowiskowych. Substancje opioidowe łączą się z konkretnymi receptorami lub ze wszystkimi z nich. Mogą mieć działanie antagonizujące i hamujące.
Leki z tej grupy są stosowane w medycynie od dawna. Morfina, stosowana do dziś znana jest od XIX wieku. Jednym z bardziej znanych opioidów jest też opium, opiat naturalny pozyskiwany z maku lekarskiego. Do najpopularniejszych substancji opioidowych należą morfina, kodeina (opiaty) i heroina (produkt modyfikacji chemicznej morfiny). Istnieją substancje opioidowe endogenne, czyli wydzielane naturalne przez ludzki organizm. Są to między innymi endorfiny i enkefaliny.
Jakie zastosowanie mają substancje opioidowe?
Najczęstszą formą są opioidowe leki przeciwbólowe. Leki opioidowe są szeroko stosowane jako metoda leczenia przewlekłego bólu – głównie silnych bólów nowotworowych, pourazowych i pooperacyjnych. Substancje nie są dostępne bez recepty i powinny być przepisywane jedynie przez specjalistę. W stosowaniu leków opioidowych kluczowa jest właściwa dawka i czas przyjmowania. Prawidłowo dobrane i dawkowane znacznie zmniejszają częstość powikłań i mają świetne działanie na mobilizację chorego. Niestety jednym z niepożądanych efektów długotrwałego przyjmowania opioidów jest uzależnienie od substancji, nie należy więc przekraczać czasu terapii wyznaczonej przez lekarza. Ich stosowanie wiąże się z ryzykiem rozwoju tolerancji i uzależnienia psychicznego.
Poza leczeniem bólu opioidy stosowane są w premedykacji przed operacją, w terapii uzależnień i leczeniu biegunek.
Opioidy słabe
Najczęściej jako leki przeciwbólowe przepisywane są słabe opioidy, klasyfikowane na drugim stopniu drabiny analgetycznej (trójstopniowy sposób klasyfikowania siły leków przeciwbólowych). Grupa opioidów słabych charakteryzuje się efektem pułapowym, co w praktyce oznacza, że po osiągnięciu pewnej dawki nie obserwuje się już nasilenia działania.
Do grupy leków słabych należą substancje takie jak:
- kodeina – najczęściej podawana drogą doustną. Działa przeciwbólowo po około 15–30 minutach i utrzymuje się w organizmie 4 godziny. Maksymalna dawka dobowa kodeiny wynosi 240 mg. Zazwyczaj stosowana w leczeniu kaszlu i łączona z analgetykami nieopioidowymi (np. paracetamolem);
- dihydrokodeina – pochodna kodeiny o podobnym metabolizmie, jest jednak lekiem aktywnym, co znaczy, że lepiej działa u pacjentów z wolnym metabolizmem lekowym. Dostępna w postaci tabletek o kontrolowanym uwalnianiu, ma średni okres półtrwania do ok. 5 godzin. Jej maksymalna dawka dobowa to 240 mg;
- tramadol — ma podwójny mechanizm działania przeciwbólowego dzięki standardowemu oddziaływaniu na receptory opioidowe, ale i aktywacji układów antynocyceptywnych. Szczególnie korzystny w leczeniu ostrego bólu pooperacyjnego i pourazowego. Skuteczny w leczeniu bólu neuropatycznego. W odróżnieniu od innych leków cechuje go dość słaba lekozależność. Preparaty o przedłużonym uwalnianiu działają nawet do 12 godzin. Maksymalna dawka dobowa to 400 mg.
Opioidy silne
Do grupy opioidów silnych należą substancje takie jak:
- morfina – podawana doustnie w preparatach o natychmiastowym uwalnianiu i parenteralnie. Główny lek stosowany przy zwalczaniu bólu i duszności w chorobie nowotworowej. Ma działanie deliryczne i wywołujące dobry nastrój;
- fentanyl – nie zwiększa działania mięśni gładkich przewodu pokarmowego, nie występują więc wymioty i częstsza defekacja. Ma słabsze działanie sedacyjne niż morfina, podawany dożylnie zapewnia stały poziom leku we krwi;
- buprenorfina – pochodna tebainy, nie dotyczy jej efekt pułapowy co pozwala na większe dawki kiedy potrzebny jest wyjątkowo silny efekt analgetyczny. Niewielkie prawdopodobieństwo wystąpienia depresji oddechowej. Działa nawet 100-krotnie silniej od morfiny. Wpływa na zdolności układu nerwowego, nie wolno więc po jej zażyciu prowadzić;
- metadon – stosowany głównie u osób chorych na raka, nie ma silnego wpływu na nerki, może być więc użyty również u pacjentów na dializach. Ma bardzo długi okres półtrwania i kumuluje się w tkankach;
- oksykodon – wyjątkowo skuteczny w leczeniu bólu trzewnego, nie obserwuje się w jego przypadku efektu pułapowego. Powoduje jednak wiele działań niepożądanych i jest silnie uzależniający. Jako lek często łączony z naloksonem.
Metadon i buprenorfina są stosowane również w leczeniu pacjentów uzależnionych od opioidów syntetycznych, np. heroiny.
Działania niepożądane
Do działań niepożądanych należą:
- zaparcia;
- nudności;
- senność;
- zaburzenia układu oddechowego;
- niedociśnienie;
- zmniejszony przepływ krwi w nerkach;
- zmniejszoną kurczliwość macicy;
- świąd;
- zaczerwienienie skóry;
- immunosupresja.
Najczęstszym z problemów związanych ze stosowaniem terapii jest częstotliwość występujących uzależnień od leków.
Uzależnienie od substancji opioidowych
Opioidy to jedne z najbardziej uzależniających substancji stosowanych przez człowieka. Zbyt długie stosowanie leków cechuje się rozwojem tolerancji i koniecznością zwiększania dawki, aby osiągnąć pożądany efekt. Niektóre opioidy poza działaniem przeciwbólowym mają również działanie narkotyczne. Przyjmowanie opioidów może powodować euforię, zanik odczuwania emocji, apatię, zaburzenia koncentracji i zaburzenia pamięci.
Wiesz już, czym są opioidy i w jakich sytuacjach są przepisywane przez lekarzy. Poprawnie dobrane i dawkowane opioidowe leki przeciwbólowe są skutecznym elementem terapii chorób przewlekłych, szczególnie nowotworów. W leczeniu doraźnym powinny być jednak stosowane jedynie leki słabe, a okres ich przyjmowania powinien być ściśle przestrzegany.
Zobacz też:
- Solpadeine – zastosowanie, dawkowanie, działania niepożądane. Ile razy dziennie można zażywać Solpadeine? Czy jest bezpieczna dla kobiet w ciąży?
- Tramal – czym jest i kiedy go stosować? Sprawdź!
- Doreta – zastosowanie, dawkowanie, działania niepożądane. W jakich sytuacjach można stosować lek Doreta?
- Skudexa – zastosowanie, dawkowanie, działania niepożądane. W jakich sytuacjach podaje się lek Skudexa? Czy jest bezpieczny w ciąży? Ile razy można zażyć lek?
- Nalokson – substancja przeciwdziałająca opioidom. Jak dokładnie działa chlorowodorek naloksonu jako roztwór?
- Fentanyl – leczy ból przebijający, a roztwór do wstrzykiwań z leku także znieczula. Poznaj skład i działanie fentanylu!
- Lekomania – wszystko co musisz wiedzieć na jej temat
- Tramadol – dawkowanie, zastosowanie, przeciwwskazania