Organizacja systemu Państwowe Ratownictwo Medyczne w Polsce – służba pacjentom w stanie zagrożenia zdrowia lub życia

Państwowe Ratownictwo Medyczne, znane także pod skrótem PRM, to instytucja, której celem jest świadczenie szybkiej i sprawnej pomocy osobom pozostającym w stanie zagrożenia zdrowia lub życia. Jak funkcjonuje w Polsce ten system?

Każda administracja publiczna powinna obejmować adekwatne do każdego rodzaju zagrożenia obywateli rozwiązania systemowe. Należy tu wziąć pod uwagę przede wszystkim odpowiednie prawo, system umożliwiający zwalczanie zagrożeń oraz prawidłowe i szybkie rozpoznanie sytuacji. Nagłe zachorowania i urazy towarzyszyły człowiekowi od zawsze i od zawsze poszukiwano sposobów, by im zapobiec. Najważniejszym zadaniem państwa jest podejmowanie działań medycznych wobec osób w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego, natomiast głównym podmiotem odpowiadającym za pomoc przedszpitalną stał się system Państwowego Ratownictwa Medycznego (PRM). Opóźniona pomoc w ciężkim stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego nie daje praktycznie szans na przeżycie. Bezpieczny transport pod opieką wykwalifikowanego personelu zapewnia natomiast utrzymanie i stabilizację podstawowych funkcji życiowych wraz z wdrożeniem odpowiedniego postępowania ratowniczego, m.in. przeciwwstrząsowego, płynoterapii oraz leczenia farmakologicznego. Miejscem docelowym dalszego udzielania pomocy, a zarazem jednostką systemu PRM jest szpitalny oddział ratunkowy (SOR). Jak wygląda organizacja systemu Państwowe Ratownictwo Medyczne w Polsce?

Jednostki Państwowego Ratownictwa Medycznego w Polsce

System Państwowe Ratownictwo Medyczne powstał, by zapewnić pomoc każdej potrzebującej osobie, która znajduje się w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego. Dysponent jednostki sytemu PRM musi zapewnić gotowość ludzi, zasobów i jednostek organizacyjnych. Z kolei jednostkami systemu PRM udzielającymi świadczenia wyłącznie w razie stanu nagłego zagrożenia zdrowotnego są:

• zespoły ratownictwa medycznego, w tym lotnicze zespoły ratownictwa medycznego;
• szpitalne oddziały ratunkowe.

Zespół Ratownictwa Medycznego (ZRM)

Ustawa z 8 września 2006 r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym pozwoliła na utworzenie w Polsce jednolitego systemu ratownictwa medycznego, posiadającego takie same standardy zarówno personalne, jak i sprzętowe. Zgodnie z art. 36 tej ustawy „Zespół Ratownictwa Medycznego jest wyposażony w specjalistyczny środek transportu sanitarnego, spełniający cechy techniczne i jakościowe określone w Polskich Normach przenoszących europejskie normy zharmonizowane”.

Zespoły Ratownictwa Medycznego podzielone zostały na:

• Zespół „S” – zespół specjalistyczny, w skład którego wchodzą co najmniej trzy osoby uprawnione do wykonywania medycznych czynności ratunkowych, takie jak lekarz systemu oraz pielęgniarka systemu lub ratownik medyczny;
• Zespół „P” – zespół podstawowy, w skład którego wchodzą dwie osoby o kwalifikacjach umożliwiających wykonywanie medycznych czynności ratowniczych. Zespół ten dysponuje środkiem transportu sanitarnego, jednak nie jest sprecyzowane, kto powinien nim kierować. Nie zabrania się jednak zatrudnienia dodatkowej osoby do zespołu na stanowisko kierowcy. Ze względów ekonomicznych funkcję tę pełni często jeden z dwóch ratowników. Jeżeli jednak żadna z osób wymienionych zespołach ratownictwa medycznego nie ma prawa jazdy kat. B oraz nie spełnia warunków wymienionych w art. 95a ust. 1 ustawy – Prawo o ruchu drogowym, w składzie ZRM musi znaleźć się dodatkowo kierowca.

Organizacyjnie rozmieszczenie zespołów ratownictwa medycznego musi zapewnić następujące parametry czasu przybycia na miejsce zdarzenia od chwili przyjęcia zgłoszenia przez centrum powiadamiania ratunkowego:

• mediana czasu dojazdu – w skali każdego miesiąca – jest nie większa niż 8 minut w mieście powyżej 10 tys. mieszkańców i 15 minut poza miastem powyżej 10 tys. mieszkańców;
• trzeci kwartyl czasu dojazdu – w skali każdego miesiąca – jest nie większy niż 12 minut w mieście powyżej 10 tys. mieszkańców i 20 minut poza miastem powyżej 10 tys. mieszkańców;
• maksymalny czas dojazdu nie może być dłuższy niż 15 minut w mieście powyżej 10 tys. mieszkańców i 20 minut poza miastem powyżej 10 tys. mieszkańców.

Transportem lotniczym zajmuje się Lotnicze Pogotowie Ratunkowe (LPR), które dysponuje śmigłowcami ratunkowymi oraz samolotami sani­tarnymi. Na początku 2000 r. powołana została Śmigłowcowa Służba Ra­townictwa Medycznego HEMS (ang. Helicopter Emergency Medical Service), której nazwę 12 maja 2000 r. zmieniono na Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej Lotnicze Pogotowie Ratunkowe (SP ZOZ LPR). Podmiot otrzymał bezpośrednio środki finansowe z budżetu Ministerstwa Zdrowia. Powstało 17 baz regionalnych HEMS i jedna sezonowa, a także dodano dwa zespoły zajmujące się transportem. W każdej bazie w skład załogi wchodzą co najmniej trzy osoby, tj. pilot zawodowy, lekarz systemu i ratownik medyczny lub pielęgniarka systemu.

Zespoły ratownictwa medycznego są odpowiedzialne za zdrowie i życie pacjenta. Ich zadaniem jest udzielenie pomocy na miejscu zdarzenia oraz transport w jak najkrótszym czasie do odpowiedniej, referencyjnej jednostki.

Szpitalny Oddział Ratunkowy

W organizacji systemu Państwowe Ratownictwo Medyczne w Polsce kluczową rolę pełnią także Szpitalne Odziały Ratunkowe (SOR). Powstały one w pod koniec 1999 r., gdy wprowadzono realizację programu „Zintegrowane Ratownictwo Medyczne”. Najczęściej tworzenie SOR opierało się na przekształceniu istniejących już izb przyjęć, a nie na budowie nowych oddziałów. Projekt ten zakładał utwo­rzenie ok. 278 szpitalnych oddziałów ratunkowych w skali kraju (szpital na ok. 150 tys. populacji oraz 16 szpitali dziecięcych).

Szpitalny Oddział Ratunkowy jest najwłaściwszym miejscem kolejnej diagnostyki i początkowego leczenia ciężko poszkodowanego, jednak nie może być tylko buforem między ambulansem a odziałem intensywnej terapii czy salą operacyjną. Muszą w nim zostać stworzone odpowiednie warunki dla przyjęcia ciężko chorego pacjenta w stanie zagrożenia życia od zespołu ratownictwa medycznego. W Szpitalnym Oddziale Ratunkowym poszkodowany poddany jest wstępnej diagnostyce oraz leczeniu w niezbędnym zakresie, zwłaszcza jeśli znajduje się stanie nagłego zagrożenia zdrowia. Struktura takiego oddziału składa się z szeregu pod­stawowych obszarów zadaniowych, wśród których można wymienić obszar:

• segregacji medycznej, rejestracji i przyjęć;
• resuscytacyjno-zabiegowy;
• wstępnej intensywnej terapii;
• terapii natychmiastowej;
• obserwacji;
• konsultacyjny;
• stacjonowania zespołów ratownictwa medycznego, jeżeli oddział ma w swojej strukturze zespoły ratownictwa medycznego;
• zaplecza administracyjno-gospodarczego.

Szpitalny Oddział Ratunkowy powinien mieć zapewniony ciągły dostęp do:

• badań diagnostycznych przeprowadzanych w medycznym laboratorium diagnostycznym;
• komputerowego badania tomograficznego oraz badań endoskopowych;
• całodobowego lądowiska lub lotniska, położonego w takiej odległości, aby można było transportować pacjentów znajdujących się w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego bez pośrednictwa ambulansu.

W skład minimalnego zatrudnienia w Szpitalnym Oddziale Ratunkowym muszą wchodzić takie osoby, jak:

• ordynator oddziału (lekarz kierujący oddziałem);
• pielęgniarka oddziałowa, będąca pielęgniarką systemu;
• lekarze w liczbie niezbędnej do zabezpieczenia prawidłowego funkcjonowania oddziału, w tym co najmniej jeden lekarz systemu przebywający stale w oddziale;
• pielęgniarki lub ratownicy medyczni w liczbie niezbędnej do zabezpieczenia prawidłowego funkcjonowania oddziału.

Pacjent, niezależnie od miejsca zamieszkania czy miejsca zdarzenia, może bez skierowania skorzystać ze Szpitalnego Oddziału Ratunkowego. Poszkodowany na tym oddziale będzie pozostawał pod fachową opieką wykwalifikowanego personelu.

Finansowanie Państwowego Ratownictwa Medycznego w Polsce

Zasady finansowania Państwowego Ratownictwa Medycznego reguluje Ustawa o Państwowym Ratownictwie Medycznym. Art. 46 ustawy, dotyczący finansowania jednostek systemu, wskazuje wojewodów jako odpowiednich do kontraktowania zespołów ratownictwa medycznego z wyłączeniem LPR w obszarze danego województwa. Umowa obejmuje udzielanie medycznych czynności ratunkowych np. na zatrudnienie dyspozytora medycznego, obsługującego numer alarmowy 999.

Wojewodowie planują środki na finansowanie ZRM, a pod koniec marca poprzedniego roku budżetowego prezentują je ministrowi właściwemu do spraw zdrowia. Następnie do 20 maja poprzedzającego roku minister właściwy ds. zdrowia przedstawia propozycję wysokości finansowania ministrowi właściwemu ds. finansów publicznych, a także podział środków na województwa. Podział środków finansowych potrzebnych na realizację świadczeń jest stosowany na podstawie danych z lat poprzednich. Pod uwagę bierze się m.in. gęstość zaludnienie, liczbę ludności, liczbę zdarzeń powodujących stan nagłego zagrożenia zdrowia na terenie danych województw oraz potrzebę nie przekraczania maksymalnego czasu dotarcia na miejsce zdarzenia.

Mimo iż w zapisach Ustawy o Państwowym Ratownictwie Medycznym Szpitalny Oddział Ratunkowy funkcjonuje jako jednostka systemu ratownictwa medycznego, to nie uregulowano w niej zasad finansowania ich z budżetu państwa. SOR finansowany jest tak jak inne oddziały z budżetu Narodowego Funduszu Zdrowia na zasadach określonych w Ustawie z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych.

Wiesz już, jak wygląda i jak zmieniała się organizacja systemu Państwowe Ratownictwo Medyczne w Polsce. W naszym kraju jego podstawę stanowią dwie zasadnicze jednostki, a więc Zespoły Ratownictwa Medycznego oraz Szpitalne Oddziały Ratunkowe. Warto mieć świadomość mechanizmów i zasad ich funkcjonowania, by w pełni korzystać ze swoich praw jako pacjent.

---

Zobacz też:

• Modele działania służb ratownictwa medycznego
• Początki ratownictwa medycznego. Jak zrodziło się pogotowie ratunkowe?
• Jak wyglądają studia ratownika medycznego? Czy to wymagający kierunek studiów? Sprawdź, jak przebiega rekrutacja!
• Jak wygląda kurs ratownika medycznego? Sprawdź, gdzie możesz zrealizować KPP i zdać egzamin!
• Oznaczenia karetek pogotowia. Pojazdy medyczne bez tajemnic!
• Zastanawiasz się, co robi ratownik wodny? Sprawdź, jak wygląda praca ratownika medycznego na basenie
• Leki w ratownictwie medycznym – co może podać ratownik? [LISTA]
• Ile zarabia ratownik medyczny w Polsce? Sposoby wyliczania pensji