Atropina to powszechnie znany i wykorzystywany alkaloid tropinowy. Przypadki stosowania atropiny znane były już w starożytnym Rzymie, ale również współcześnie jest w składzie środków medycznych. Poznaj jej najważniejsze właściwości i możliwe skutki uboczne.
Atropinę można znaleźć w takich roślinach, jak lulek czarny czy pokrzyk wilcza jagoda. Dawniej stosowano ją do pielęgnacji twarzy, wywołując tak pożądane wówczas rumieńce, ponieważ ta substancja działa rozszerzająco na naczynia krwionośne. Z kolei w Egipcie wyciągiem z lulka zatruwano groty strzał wykorzystywanych w potyczkach. Współcześnie atropina kojarzy się głównie z okulistyką. Rzeczywiście substancja ta powszechnie występuje jako składnik kropel do oczu i innych specjalistycznych preparatów. Jednak znajduje zastosowanie także w innych dziedzinach medycyny, m.in. w anestezjologii w przypadkach konieczności znieczulenia ogólnego przy operacjach, a także przy zaburzeniach rytmu serca. Dowiedz się, jakie dawki atropiny należy stosować, by było to bezpieczne i jak dokładnie działa ten związek.
Na czym polega działanie atropiny?
Najważniejszą funkcją atropiny w organizmie człowieka jest jej wpływ na porażanie zakończeń przywspółczulnego układu nerwowego. Taki stan determinuje z kolei zatrzymanie wydzielniczej funkcji gruczołów (poza mlekowymi), rozkurcz mięśni gładkich w przewodzie pokarmowym, oskrzeli oraz całego systemu moczowego. Wpływa także na wzrost tętna i rozszerzenie źrenic. Substancja ta oddziałuje zatem na wiele układów oraz narządów w ludzkim organizmie. Do istotnych działań należy zaliczyć:
- podwyższenie czynności serca;
- hamowanie wydzielania potu;
- hamowanie wydzielania śliny;
- zmniejszenie ilości enzymów trawiennych i śluzu w oskrzelach;
- ograniczenie perystaltyki jelit;
- zmniejszenie ilości wydzielanego soku żołądkowego;
- działanie przeciwwymiotne;
- rozkurcz mięśni gładkich w układzie oddechowym;
- zmniejszenie napięcia mięśni gładkich ścian moczowodów i pęcherza moczowego.
Kiedy zastosowanie atropiny jest zasadne?
Atropina (ang. atropine, łac. atropinum) to substancja, która znajduje zastosowanie przede wszystkim jako środek dawkowany do oczu. Dzięki temu, że rozszerza źrenicę, ułatwia badanie narządu specjaliście. W postaci kropli wykorzystywana jest w leczeniu tęczówki i ciała rzęskowego. Zapobiega również zrostom tęczówkowo-soczewkowym. Środek ten okazuje się niezwykle praktyczny w leczeniu schorzeń układu pokarmowego, np. przy wrzodach albo kolce w jelitach albo wątrobie. Łącząc atropinę z innymi substancjami, można skutecznie leczyć migreny i mniejsze bóle głowy, a także łagodzić nadpobudliwość nerwową, np. w wyniku menopauzy.
Atropina w różnych dziedzinach medycyny
Zastosowanie atropiny w medycynie rozszerza się także do w kardiologii, np. w przypadkach bradykardii zatokowej czy arytmii serca. Anestezjologia wykorzystuje środek do usypiania pacjenta przed zabiegiem czy operacją. W diagnostyce radiologicznej to substancja spowalniająca pasaż jelitowy i rozkurcz mięśniówki gładkiej. Jej właściwości lecznicze dotyczą również problemów z układem moczowym. Siarczan atropiny stosowany jest, gdy dojdzie do zatrucia np. środkami fosforoorganicznymi albo grzybami zawierającymi muskarynę.
W jakiej postaci występuje atropina?
Atropina może być podawana:
- dożylnie;
- doustnie;
- podskórnie;
- doocznie.
Jak dawkować? Najważniejsze zasady stosowania atropiny
Jak wygląda aplikacja w formie kropli do oczu? W tym wypadku substancję podaje się jedynie bezpośrednio do worka spojówkowego. Leczniczo aplikuje się jedną kroplę roztworu o stężeniu 1% maksymalnie dwa razy w ciągu doby. By nie doszło do działań niepożądanych, długość trwania takiej kuracji powinien indywidualnie ustalić lekarz.
Dawkowanie preparatów z atropiną u dzieci
Jeśli preparat z atropiną stosuje się pomocniczo przy badaniach diagnostycznych, dawkowanie także musi być wskazane przez okulistę. W przypadku dzieci dawka może być różna w zależności od wieku i masy ciała pacjenta.
- Dzieci, które nie ukończyły 3. roku życia mogą przyjmować najwięcej 2 krople roztworu na dobę w stężeniu 0,25%.
- Dzieci w przedziale wiekowym 3–6 lat mogą zażyć w ciągu doby maksymalnie 2 krople roztworu, ale już o stężeniu 0,5%.
- Pacjentom po 6. roku życia można podać 2 krople o stężeniu 1%.
Co istotne, można zmniejszyć ryzyko pojawienia się działań niepożądanych, jeśli tuż po aplikacji atropiny przez minutę uciśnie się kącik wewnętrzny szpary powieki.
Aplikacja doustna
Zakłada się, że jednorazowa dawka atropiny powinna mieścić się w przedziale 0,25–0,5 mg, zaś w ciągu doby nie może przekroczyć łącznie 2 mg.
Iniekcja
- Jeśli pacjent cierpi na bradykardię albo arytmię zatok, podaje się mu siarczan atropiny w dawce 0,3–0,6 mg kilka razy w ciągu doby, dopóki nie osiągnie ilości 2 mg.
- W przypadku reanimacji podaje się co pięć minut 0,5 mg do momentu, w którym rytm serca się ustabilizuje.
- Jeśli dojdzie do zatrzymania jego akcji, pacjent może przyjąć na raz 3 mg atropiny dożylnie albo 6-9 mg za pośrednictwem specjalnej rurki dotchawiczej.
Przeciwwskazania do stosowania – kiedy dawka atropiny może zaszkodzić?
Nie należy stosować siarczanu atropiny do oczu, jeśli pacjent:
- ma nadwrażliwość na atropinę lub inne podobne związki;
- cierpi na jaskrę.
Ta substancja podawana w innej formie może także zaszkodzić w przypadku przerostu prostaty (może nastąpić nawet zatrzymanie moczu), niedrożności układu pokarmowego, zapalenia przełyku na tle refluksowym, zapalenia jelita grubego czy zwężenia odźwiernika.
Zastosowanie w medycynie a skutki uboczne działania atropiny
Nawet niewielkie ilości atropiny mogą powodować reakcje niepożądane nawet wtedy, gdy substancja ta nie zostanie przedawkowana. Do najczęściej występujących objawów zalicza się:
- światłowstręt;
- suchość błon śluzowych;
- suchość w jamie ustnej;
- wzrost ciśnienia wewnątrzgałkowego;
- upośledzenie wzroku;
- zmniejszenie wydzielania potu;
- refluks żołądkowo-przełykowy;
- spowolnienia i przyspieszenia akcji serca.
Inne skutki niepożądane działania atropiny
Mniej niebezpieczne, choć niekiedy także szkodliwe, mogą być:
- senność;
- depresja;
- niepokój.
Przy stosowaniu atropiny nie można wykluczyć ryzyka reakcji alergicznych. Może pojawić się np. zaczerwienienie skóry, pokrzywka albo podwyższona temperatura ciała.
Jeśli z kolei dojdzie do zażycia zbyt dużych dawek, objawy toksyczne to m.in.:
- podwójne widzenie;
- sucha u zaczerwieniona skóra;
- omamy,
- dezorientacja;
- wstrząsy.
Po przedawkowaniu najlepiej jest przeprowadzić płukanie żołądka, zażyć fizostygminę czy krótko działające barbiturany. Należy także leczyć się objawowo.
Ciąża i karmienie piersią a atropina
Dowiedziono, że siarczan atropiny przenika do łożyska w trakcie ciąży. Jeśli zaaplikuje się go dożylnie, np. podczas porodu, może dojść do tachykardii u dziecka. Atropina podana do oka zawsze może przeniknąć do krążenia ogólnego. Z tego powodu zakłada się, że lek ten powinien zostać przepisany w takich przypadkach tylko w ostateczności i po dokładnym badaniu pacjentki. Zazwyczaj są to sytuacje, w których korzyści zdrowotne dla matki przewyższają te dotyczące dziecka. Uważa się, że znikome ilości substancji z osocza matki karmiącej mogą dostawać się do mleka, powodując u dziecka nieoczekiwany efekt farmakologiczny. Może się też zdarzyć, że lek ten będzie hamował całą laktację. Z tego powodu przepisanie opisywanej substancji także powinno zostać dokładnie przemyślane przez specjalistę, przy uwzględnieniu korzyści zarówno matki, jak i dziecka.
Wpływ substancji na organizm a prowadzenie pojazdów
Atropina rozszerza źrenice i wpływa na zaburzenie akomodacji oka, dlatego po jej przyjęciu nie powinno się prowadzić samochodu. Najlepiej z odpowiednim wyprzedzeniem dowiedz się, czy badanie, na które się udajesz, będzie wymagało zażycia tej substancji. Jeśli tak, pojedź do lekarza taksówką albo komunikacją miejską.
Atropina a reakcje z innymi lekami i substancjami
Jak wygląda kwestia wchodzenia w reakcje z innymi substancjami?
Alkohol
Przyjmowanie płynów alkoholowych w trakcie jednoczesnego zażywania atropiny może skutkować:
- zaburzeniami koncentracji;
- mniejszym refleksem;
- zaburzeniami koordynacji ruchowej
- obniżeniem sprawności psychomotorycznej;
- zwiększoną sennością;
- ogólnym spowolnieniem w działaniu;
- omdleniami;
- czasami nawet śmiercią.
Inne leki
Atropina opóźnia opróżnianie się żołądka, dlatego może w różny sposób wpływać na wchłanianie się substancji czynnych z innych leków – zarówno je przyspieszać, jak i spowalniać. Jeśli zażywa się preparaty potasu zawierające tę substancję, należy liczyć się z ryzykiem pojawienia się skutków ubocznych w ramach funkcjonowania układu pokarmowego. Mogą to być m.in. krwawienia, owrzodzenia czy inne podrażnienia. Należy mieć na uwadze, że atropina to lek antycholinergiczny. Stosowana ze środkami cholinergicznymi będzie znosiła ich działanie lub znacznie je osłabiała i w drugą stronę.
Atropina kojarzy się najczęściej jako substancja wykorzystywana w okulistyce. Okazuje się jednak, że medycyna znalazła dla niej o wiele szersze zastosowanie. Jeśli w twoim przypadku zajdzie konieczność jej przyjęcia, dokładnie zapoznaj się z możliwymi działaniami niepożądanymi wynikającymi z jej stosowania.
Zobacz też:
- Deksametazon a ciężki przebieg wirusa COVID-19. Jakie są okoliczności stosowania deskametazonu i jak go dawkować?
- Nurofen – jakie ma zastosowanie? Kto nie może go stosować? Sprawdź!
- Lidokaina i jej zastosowania. Jak uzyskać miejscowe znieczulenie i na jakie działania niepożądane należy uważać?
- Amiodaron a zaburzenia rytmu serca. Jak dawkować ten lek? Poznaj wskazania do jego stosowania!
- Viagra – niebieskie tabletki, które zwiększają erekcję. Co warto o nich wiedzieć?
- Xylometazolin – poznaj zastosowanie i możliwe działania niepożądane leku!
- Biseptol – antybiotyk na zakażenia bakteryjne
- Tramadol – dawkowanie, zastosowanie, przeciwwskazania
