Znana jest także jako „choroba z Lyme” – borelioza to niebezpieczna choroba kojarzona z kleszczami. Ciężko się przed nią uchronić, szczególnie podczas letnich miesięcy. Wówczas większość ludzi chętnie aktywnie spędza czas na łonie natury, gdzie niestety czeka na nich największe niebezpieczeństwo. Kleszcze, które przenoszą boreliozę, kryją się w wysokiej trawie, zaroślach i lasach. Jak można więc uniknąć kontaktu z nimi i ryzyka zarażenia?
Borelioza – co to za choroba?
Według badań naukowców w Polsce występuje około 21 gatunków kleszczy. Wszystkie z nich żywią się krwią ludzi i zwierząt, a zakażenie odbywa się przez bezpośredni kontakt owada z krwią. Te nieprzyjemne pajęczaki posiadają aparat ssąco-kłujący oraz substancję znieczulającą, dzięki którym z łatwością wgryzają się w skórę – jest to tym groźniejsze, że właściwie wcale nieodczuwalne. Na szczęście nie wszystkie kleszcze zarażają chorobami. Borelioza jest najczęściej przenoszona przez kleszcza pospolitego.
Owady te upodobały sobie miękką, ciepłą skórę w okolicach:
- pach i ramion;
- wewnętrznych ud;
- pachwin i pośladków;
- owłosienia głowy.
Krętki boreliozy przedostają się do krwiobiegu przez ślinę lub wymiociny wszczepionego w skórę kleszcza. Szybka reakcja jest kluczowym sposobem zapobiegania boreliozie. Zakażenie często występuje dopiero po 18–48 godzinach, choć czasem zdarza się już w pierwszych godzinach po ugryzieniu.
Jak rozpoznać boreliozę?
Borelioza może się objawiać na bardzo różne sposoby. Niektóre dolegliwości bardzo przypominają inne choroby, dlatego nie zawsze da się ją z łatwością zidentyfikować. Przypadkowo mogą ją rozpoznać lekarze różnych specjalizacji podczas okresowych wizyt – np. dermatolodzy lub neurolodzy. W kwestii łatwości diagnozy wiele zależy też od stopnia postąpienia choroby.
Borelioza to niejednolite schorzenie. Czasem ogranicza się do samego rumienia, a w innych sytuacjach przekształca się w postać rozsianą. Istnieją także przypadki ukrytej boreliozy, która daje o sobie znać dopiero po wielu latach od ukąszenia. Te ostatnie są najtrudniejsze do wyleczenia.
Borelioza – objawy skórne
Najbardziej charakterystyczny objaw boreliozy to rumień wędrujący. Pojawia się on na wczesnym etapie zakażenia u około 70-80% chorych. Nie jest on widoczny od razu po ukłuciu. Przeważnie zaczyna być widoczny po około tygodniu od ukłucia. Może utrzymać się na skórze nawet do 4 tygodni. Czasem jest mylony ze zwykłym śladem po ukąszeniu owadów lub jest w ogóle niezauważalny.
Objawy skórne boreliozy to jednak nie tylko rumień. Na skórze może pojawić się też tzw. chłoniak limfocytowy. Zdarza się on rzadko, bo tylko wśród około 1–2% chorych. Ma on postać niewielkiego guzka lub grudki. Zawsze jest czerwony i bezbolesny i może dorastać do średnicy bliskiej 5 mm. Chłoniak najczęściej wyrasta na płatkach uszu, mosznie lub brodawce sutka. Pojawia się zwykle po około 2 miesiącach od ukąszenia. Czasem znika samoczynnie, a czasem utrzymuje się przez długi czas i powraca po latach.
Na późniejszych etapach boreliozy, zdarzają się też poważniejsze zmiany skórne. Należy do nich zanikowe zapalenie skóry kończyn. Te objawy boreliozy ujawniają się miejscowym, sino-czerwonym zabarwieniem nóg. Mogą współistnieć z bólami stawów, miejscowym owrzodzeniem, stwardnieniem skóry i poszerzeniem żył.
Borelioza – objawy narządowe
Jak borelioza objawia się pod powierzchnią skóry? Symptomy te nie są widoczne gołym okiem, ale mają dużo poważniejsze konsekwencje. Borelioza atakuje stawy, układ nerwowy i serce. Objawy narządowe zwykle pojawiają się dopiero na późniejszym etapie rozwoju choroby. Gdy krętki boreliozy się mnożą, powodują przewlekłe bóle stawów, nieprawidłowości działania układu nerwowego i różne dolegliwości kardiologiczne:
- zaburzenie przewodnictwa serca;
- zapalenie wsierdzia;
- zapalenie mięśnia sercowego.
Borelioza – objawy stawowe
Dolegliwości w obrębie stawów mogą pojawić się po kilku miesiącach lub latach od zakażenia. Zaczynają się od nieprzyjemnego bólu, ale mogą rozrosnąć się też na:
- widoczny obrzęk;
- ocieplenie bolących stawów;
- asymetryczne bóle kostne.
Nieleczona borelioza stawowa przekształca się w przewlekłe zapalenie stawów.
Borelioza po latach a w pierwszych tygodniach – etapy
Borelioza może przebiegać na różne sposoby. Czasem atakuje nagle i mocno, a w innych przypadkach istnieje uśpiona w ciele przez długie lata.
Pierwsze objawy boreliozy
Rozwój boreliozy można podzielić na kilka etapów. Pierwsze objawy nazywa się wczesną fazą miejscową. Ten etap odznacza się:
- rumieniem wędrującym;
- objawami grypopodobnymi, do których zalicza się ból głowy, gorączkę, bóle stawów;
- rzadziej – chłoniakiem limfocytarnym.
Faza ta może trwać od 3 do nawet 40 dni. Po niej następuje etap rozsiania boreliozy.
Borelioza – objawy późniejsze
Faza boreliozy wczesna rozsiana pojawia się po kilku tygodniach lub miesiącach od momentu ugryzienia kleszcza. Wygląda ona następująco:
- przedostanie się krętków boreliozy do stawów, serca i układu krwionośnego;
- namnażanie się bakterii, które mogą prowadzić do licznych zaburzeń i zapaleń;
- uciążliwe, przewlekłe zmęczenie, bóle karku i stawów;
- rzadziej pojawiają się zaburzenia psychiczne, problemy z widzeniem, światłowstręt i mnogie rumienie na skórze.
Borelioza – objawy po latach
Nieleczona borelioza po latach stale się rozwija i stopniowo wyniszcza organizm. Późna faza późna choroby zwana jest także przewlekłą i rozwija się od roku do kilku lat. Objawy boreliozy po latach są bardzo poważne i trudno je leczyć. Zalicza się do nich:
- poważne powikłania kardiologiczne, neurologiczne i przewlekłe dolegliwości odczuwalne w stawach;
- przewlekłe zapalenie stawów lub mózgu;
- zanikowe zapalenie skóry kończyn;
- ogólna duża podatność na zmęczenie i osłabienie organizmu.
Zdarzają się sytuacje, w których późne objawy boreliozy nie są poprzedzone żadnymi wcześniejszymi dolegliwościami. To okoliczności wyjątkowo niebezpieczne – na w pełni skuteczne leczenie jest już zwykle za późno.
Borelioza u dziecka
Zdarza się, że borelioza u dziecka jest długo niezdiagnozowana. Rumień nie pojawia się zawsze, a pozostałe objawy łatwo pomylić z innymi chorobami. Brak wczesnej diagnozy wiąże się też niestety z trudniejszym leczeniem. Borelioza u dziecka objawia się podobnie jak u dorosłych, jednak czasem subtelniej. Nie masz pewności, czy twoje dziecko nie cierpi na boreliozę? Obserwuj je bacznie i bądź wyczulona na następujące dolegliwości:
- drażliwość;
- skarżenie się na bóle mięśni, stawów i głowy;
- szybkie męczenie się;
- niechęć do zabawy;
- zaburzenia koncentracji i trudności w uczeniu się.
Leczenie boreliozy u dzieci jest oczywiście możliwe. Należy wcześnie rozpoznać objawy i rozpocząć antybiotykoterapię. W przypadku wątpliwości co do obecności boreliozy u twojego dziecka, udaj się na kompleksowy wywiad i badanie do lekarza.
Borelioza wrodzona
Borelioza jest szczególnie niebezpieczna dla przyszłych mam. Po kontakcie z kleszczem istnieje ryzyko zakażenia nie tylko kobiety, lecz także jej dziecka. Borelioza wrodzona to sytuacja, w której do zakażenia doszło jeszcze w okresie prenatalnym. Nie jest to częste zjawisko, ale bardzo zagraża życiu. Z tego powodu kobiety w ciąży powinny być szczególnie wyczulone na obecność kleszczy w swoim otoczeniu. Warto też przebadać się przed poczęciem. Jeśli chorujesz na boreliozę, zapytaj swojego lekarza o potencjalne zagrożenia dla twojego dziecka.
Nieleczona borelioza – skutki
Jeżeli borelioza nie została wystarczająco wcześnie rozpoznana, krętki boreliozy miały okazję do rozwijania się i mnożenia. Jest to sytuacja bardzo niekorzystna. Nieleczona borelioza przez lata mocno wyniszcza cały organizm. Jej skutki to m.in. poważne zaburzenia neurologiczne, np. zapalenie nerwów lub mózgu.
Skutki nieleczonej boreliozy w skrajnych przypadkach obejmują nawet poważne zaburzenia ruchowe lub śmierć. Inne notowane dolegliwości to:
- zaburzenia odżywiania, niekiedy prowadzące do anoreksji;
- psychoza;
- zaburzenia świadomości;
- uszkodzenie narządu wzroku;
- otępienie i majaczenie;
- drgawki ciała.
Sercowe powikłania boreliozy mogą natomiast przypominać zapalenie płuc. Jeśli choroba wyrządziła duże szkody w narządach i układach organizmu, jej skutki mogą być nieodwracalne. Pozostaje jedynie łagodzić objawy, lecz całkowite leczenie może okazać się niemożliwe. Z tego powodu tak ważne jest jak najwcześniejsze rozpoznanie choroby. Diagnoza na początkowym etapie może uratować zdrowie pacjenta.
Borelioza – powikłania
Do najgroźniejszych powikłań boreliozy należą zaburzenia układu nerwowego. Ich rozwój zwany jest neuroboreliozą i obejmuje:
- zapalenie nerwów obwodowych;
- porażenie nerwu czaszkowego;
- zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych.
Na początku neuroborelioza objawia się przewlekłymi bólami głowy i zwiększoną męczliwością. W fazie późnej do jej objawów dołączają:
- zmienność nastrojów, zaburzenie uwagi i pamięci, gorsza sprawność umysłowa;
- zaburzenia czucia;
- zaburzenia osobowości i objawy depresji;
- zapalenie mózgu i rdzenia kręgowego.
Borelioza – profilaktyka
Boreliozę trudno wykryć, a nieleczona może prowadzić do poważnych powikłań. Co więcej – często zostaje w ciele uśpiona już na całe życie. Nie sposób jednak odmówić sobie spaceru lub wyprawy do lasu w słoneczny dzień. Jak zatem zapobiegać boreliozie?
Aby ustrzec się przed zakażeniem, najlepiej w ogóle nie dopuścić do kontaktu z jej nosicielem. Jest kilka sposobów, które cię przed tym uchronią:
- unikaj wysokich zarośli podczas spacerów – kleszcze czują się najlepiej właśnie tam. Temperatura w krzakach i liściach jest stosunkowo niska, a wilgotność wysoka. Kleszcze chętnie żerują na niekoszonych łąkach, ścieżkach leśnych i brzegach rzek. Czekają tam na swojego potencjalnego żywiciela;
- na leśne wyprawy zawsze zakładaj długi rękaw – im mniej twojej skóry będzie odsłoniętej, tym lepiej. Najlepiej chronione powinny być twoje nogi. Kleszcze przeważnie nie wspinają się wyżej niż na wysokość około 1,5 metra. Warto więc ubrać do lasu wysokie buty lub włożyć nogawki do skarpetek;
- noś jasne ubrania – nosiciele boreliozy są na nich doskonale widoczni. Ich rozmiar i ciemny kolor sprawiają, że łatwo zauważysz je na jasnym ubraniu. Wówczas możesz po prostu zdjąć kleszcza zanim cię ukłuje;
- zawsze nakładaj na siebie środek odstraszający owady, gdy przebywasz na zewnątrz. Wiele tego typu preparatów jest dedykowanych właśnie odstraszaniu kleszczy. Wybierz środki z największą mocą i stosuj je co kilka godzin. Nie są one w pełni skuteczne, ale zapewniają pewien poziom ochrony. Ich dodatkowym atutem jest też odstraszanie uciążliwych komarów i innych owadów;
- każdorazowo po przyjściu do domu ze spaceru dokładnie obejrzyj swoje ciało. Zanim kleszcz wszczepi się w ciało, szuka sobie dogodnego miejsca. Najpierw będzie chodził po twoim ciele i ubraniach. Istnieje spora szansa, że znajdziesz go zanim się wgryzie. Nosiciele boreliozy preferują cienką, ciepłą skórę tyłu kolan, brzucha, piersi i pachwiny. Zacznij poszukiwania od tych newralgicznych miejsc;
- ranę po wyciągnięciu kleszcza zdezynfekuj wodą utlenioną lub mocnym alkoholem.
Zapobieganie boreliozie – szczepionka
Aby uniknąć powikłań i skomplikowanego leczenia, konieczna jest odpowiednia profilaktyka przed boreliozą. Niestety, nawet stosując się do wszystkich powyższych porad możesz nie uniknąć tej niebezpiecznej choroby. Każdy krótkotrwały kontakt z kleszczem niesie ze sobą ryzyko zachorowania. Zakażenie przenoszone jest przez ugryzienie tego owada już w pierwszych minutach.
Bezwzględnie najskuteczniejszym sposobem, aby się przed nim uchronić jest szczepienie. Amerykańska Agencja Żywności i Leków wprowadziła ją do użytku już w 1988 roku. Co prawda na początku jej funkcjonowania, część zaszczepionych zaobserwowała pewne autoimmunologiczne skutki uboczne. Jednak wraz z postępem medycyny, jej formuła została ulepszona.
Szczepionka zapobiegawcza przeciwko boreliozie nie jest obowiązkowa. Zaleca się ją jednak każdemu, kto mieszka lub podróżuje do miejsc podwyższonego ryzyka obecności kleszczy i tym samym – boreliozy.
Borelioza – leczenie
Mimo wszystkich niebezpieczeństw z nią związanych, borelioza na szczęście należy do chorób uleczalnych. Warunkiem jest jej wczesne rozpoznanie i prawidłowa diagnoza. Niezależnie od objawów i etapu rozwoju, leczenie opiera się na antybiotykoterapii. Trwa ona przeważnie 3–4 tygodnie (choć może też dłużej), w zależności od zaleceń lekarza.
Największa skuteczność leczenia notowana jest na wstępnej fazie rozwoju choroby. Proces leczenia powinien też uwzględniać ewentualną obecność innych chorób pochodzenia kleszczowego. Są to chociażby babeszjoza lub kleszczowe zapalenie mózgu. Obecność kilku z nich może w znacznym stopniu utrudniać terapię.
Borelioza to niebezpieczna choroba, którą niestety łatwo jest się zarazić. Przenoszą ją kleszcze, które powszechnie spotyka się w polskich lasach i łąkach. Jej skutki mogą być odczuwalne w całym ciele – i to przez wiele lat. Na szczęście leczenie jej jest jak najbardziej możliwe i skuteczne przy wczesnym rozpoznaniu objawów. Najlepszym sposobem na uniknięcie boreliozy jest jednak wdrożenie odpowiedniej profilaktyki. Oszczędzi ci to nieprzyjemności i wydatków związanych z leczeniem. Zawsze dbaj o siebie i bliskich, wychodząc na spacery na łono natury.
Zobacz też:
- Borelioza – objawy i leczenie
- Zioła na boreliozę – skuteczne i naturalne metody leczenia. Czym oprócz antybiotyków leczyć chorobę z Lyme?
- Ile wynosi odszkodowanie za boreliozę i kiedy jest wypłacane?
- Najlepsze sposoby na ból stawów kolanowych
- Jakim chorobom towarzyszy ból mięśni? Dowiedz się, jak możesz je pokonać!
- Ospa wietrzna u kobiet w ciąży. Jakie ryzyko niesie ze sobą ospa w ciąży dla ciężarnych oraz płodu?
- Rumień zakaźny. Jak długo w domu?
- Ból skroni – niegroźna dolegliwość czy zwiastun poważnej choroby?
