Do pozostałych części budowy stawu należą jama stawowa, kaletka maziowa i chrząstka stawowa. Torebki stawowe usytuowane są pomiędzy dwiema nasadami kości. Co powinieneś wiedzieć o ich anatomii?
Torebka stawowa – anatomia
Torebka stawowa (łac. capsula articularis) to powłoka tworząca osłonę stawu i łącząca dwie powierzchnie jego kości. Składa się z dwóch warstw:
- warstwa zewnętrzna, włóknista — zwana również błoną włóknistą, zbudowana głównie z włókien kolagenowych i odpowiadająca za prawidłowy zakres ruchu;
- warstwa wewnętrzna, maziowa — zwana również błoną maziową, wypełniająca przestrzeń pomiędzy kośćmi i zapobiegająca ich tarciu o siebie.
Składem mazi w błonie maziowej są kuleczki tłuszczu oraz mucyna. Jej rolą jest wypełnienie przestrzeni pomiędzy kośćmi, umożliwienie ich przyczepności względem siebie oraz zmniejszenie tarcia powierzchniowego w stawie podczas jego ruchu. W zdrowym stawie znajdują się jej niewielkie ilości, do ok. 2 ml.
Funkcjami torebki stawowej są:
- regulacja ruchomości;
- ochrona kości przed tarciem;
- zapewnienie właściwej przyczepności w stawie.
Czym jest staw?
Staw to połączenie pomiędzy dwoma nasadami kości odpowiedzialne za jego ruchomość. Kości zakończone są kolejno wypukłą główką stawową i wklęsłą panewką stawową. Pomiędzy nimi znajduje się staw, otoczony dodatkowo torebką stawową z mazią. Stawy określa się również jako połączenie maziowe. Struktury stawu to:
- powierzchnia stawowa;
- torebka stawowa;
- jama stawowa.
W zależności od złożoności stawu pojawiają się struktury takie jak łąkotki, krążek międzystawowy, kaletki maziowe i trzeszczki.
Stawy dzieli się względem liczby powierzchni, ukształtowania oraz osi ruchomości stawu. Pod kątem powierzchni stawowych wyróżnia się stawy proste – z dwóch kości, oraz stawy złożone, np. staw mostkowo-obojczykowy, złożone z więcej niż dwóch kości. Torebki stawowe występują w każdym z nich.
Główne stawy w ludzkim ciele to:
- staw skokowy, łączący kości podudzia z kością skokową;
- staw kolanowy, łączący kość udową z kością piszczelową, największa taka część w ludzkim ciele;
- staw biodrowy, mający największą ruchomość;
- staw łokciowy, łączący kości przedramienia z kością ramienną;
- nadgarstek, złożony z wielu kostek, stawów i więzadeł;
- obręcz barkowa, stanowiąca złożony kompleks kostno-stawowy z więzadłami i mięśniami.
Stawy jak i torebki stawowe występują również w kręgosłupie. W którym ze stawów najczęściej występują problemy?
Urazy i uszkodzenia torebki stawowej
Urazy i uszkodzenia torebki stawowej to w większości kontuzje związane z nadwyrężeniem lub zbyt intensywnym ruchem stawu. Towarzyszą im nieprzyjemne symptomy takie jak ból, ograniczona ruchomość i opuchlizna w okolicy kontuzji. Na wystąpienie uszkodzeń najbardziej narażone są torebki stawów skokowego i kolanowego.
Do najczęstszych urazów należą:
- naciągnięcie torebki stawowej — gdzie nie dochodzi do przerwania a naciągnięcia powłoki, co skutkuje pogorszeniem funkcji stawu;
- pęknięcie torebki stawowej — rozerwanie włókien kolagenowych w torebce stawowej w wyniku większego nadwyrężenia, wymagający nawet kilku miesięcy na regenerację;
- zerwanie torebki stawowej — rozerwanie całości torebki, wymagające leczenia operacyjnego i długotrwałej rehabilitacji;
- zapalenie torebki stawowej — niekontuzyjne, będące dalszym powikłaniem. Zapalenie może wystąpić jako komplikacja urazów.
Do ogólnych powikłań należą zmniejszenie stabilności i funkcjonalności stawu, zmiany zwyrodnieniowe, zwiększone ryzyko wystąpienia zapaleń i uszkodzenia pozostałych elementów stawu. Urazy torebki stawowej dzielone są również względem stopnia skręcenia i uszkodzenia stawu skokowego. Rozróżnia się tutaj:
- Uraz lekki, polegający na lekkim naciągnięciu torebki stawowej i nieskutkujący niestabilnością lub utratą pełnej ruchomości. Głównym objawem są ból i obrzęk, dolegliwości powinny jednak szybko ustąpić.
- Uraz umiarkowany, gdzie dochodzi do pęknięcia torebki stawowej i rozerwania więzadeł. Do objawów należą krwiaki, zwiększenie ciepłoty w miejscu urazu oraz niestabilność stawu. Leczony głównie za pomocą rehabilitacji.
- Uraz ciężki, gdzie torebka i więzadła są całkowicie rozerwane. Objawem jest niemal zupełna utrata mobilności w miejscu urazu i silny ból podczas próby wykonania ruchu. Urazy ciężkie muszą być korygowane operacyjnie.
Zapalenie torebki stawowej
Zapalenie torebki stawowej to stan zapalny cechujący się nadmiernym wydzielaniem się płynu surowiczego i opuchlizny. Nieleczony może skutkować powstaniem przerostów i zrostów warstw torebki stawowej, prowadzących bezpośrednio do ograniczenia ruchomości. Przyczynami zapalenia są najczęściej nieprawidłowości w terapii kontuzji (wymienione wyżej urazy lekkie, ciężkie i umiarkowane). Ryzyko wystąpienia schorzenia mogą zwiększać również:
- monotonia ruchowa, tzn. częste powtarzanie tego samego ruchu;
- wcześniejsze operacje w obrębie kości;
- intensywne uprawianie sportu;
- schorzenia ogólnoustrojowe takie jak choroby reumatyczne i metaboliczne (cukrzyca, zaburzenia układu krążenia, zaburzenia hormonalne).
W przypadku zapalenia torebki stawowej silny ból odczuwalny jest również w bezruchu. Charakterystyczne są słyszalne „efekty tarcia”, czyli trzeszczenie przy wykonywaniu ruchu.
Leczenie i rehabilitacja urazów torebki stawowej
Nie wszystkie z urazów wymagają interwencji i konsultacji z lekarzem. Przy urazach lekkich, gdzie torebka stawowa zostaje jedynie naciągnięta, dolegliwości bólowe powinny ustąpić w ciągu kilku dni. Kluczowe jest jednak stosowanie leków przeciwzapalnych oraz odpowiednie traktowanie kontuzji. Staw musi zostać unieruchomiony, aby nie dochodziło do jego dalszego obciążania. Jak zabezpieczyć staw po kontuzji?
- Unieruchomienie stawu za pomocą elastycznego bandażu lub ortezy oraz umieszczenie kończyny na podwyższeniu.
- Ochładzanie obrzęku za pomocą torebek z lodem.
Jeśli kroki doraźne nie zmniejszają bólu, należy skonsultować się z ortopedą. Do metod diagnostycznych należą rentgen i badanie ultrasonograficzne, a najcięższe z urazów mogą wymagać chirurgicznego zszycia torebki. Ważnym elementem leczenia jest odpowiednia rehabilitacja bogata w zabiegi naprawcze (np. ultradźwięki czy laseroterapia). W dużej mierze zależne jest to od zaawansowania uszkodzenia oraz obecności stanów zapalnych w torebce maziowej.
Torebka stawowa potrzebuje średnio do trzech tygodni na pełną regenerację, jednak pamiętaj, aby nie doprowadzić do powtórzenia się kontuzji.
Zobacz też:
- Układ ruchu – budowa kości i stawów. Z czego składa się narząd ruchu?
- Artroza – choroba stawów dotykająca osoby młodsze, starsze i sportowców
- Najlepsze sposoby na ból stawów kolanowych
- Jak skręcić kolano? Przyczyny kontuzji i zasady zapobiegania urazom
- Kiedy wykonuje się badanie MRI barku?
- Jak leczyć stłuczenie nogi? Pierwsza pomoc
- Dokucza ci ból biodra? Sprawdź, co może być jego przyczyną!
- Zwyrodnienie stawów – jak leczyć tę nieuleczalną i bolesną chorobę?
