Skala bólu jest niezbędna do określenia nasilenia dolegliwości bólowej przez pacjenta w trakcie wywiadu lekarskiego. Jak to zrobić, skoro to subiektywne odczucie? Dowiedz się z naszego artykułu.
Skala bólu pozwala lekarzowi zdecydować o przebiegu dalszego leczenia pacjenta. Niestety, do tej pory nie opracowano narzędzia ani metody, która pozwalałaby na obiektywną ocenę natężenia bólu. Jednak na potrzeby leczenia dolegliwości bólowych powstały kwestionariusze i skale, które pomagają w subiektywnej ocenie stopnia nasilenia bólu. Ułatwiają również weryfikację postępów w prowadzonej kuracji i ocenę wpływu bólu na psychofizyczne funkcjonowanie pacjenta. Czytaj dalej, aby dowiedzieć się, jakie wyróżniamy rodzaje bólu i z jakiej skali pomiaru bólu należy skorzystać.
Rodzaje bólu
Zacznijmy od krótkiego omówienia, czym jest ból (łac. dolor) i wyróżnijmy jego kilka podstawowych rodzajów. Międzynarodowe Towarzystwo Badania Bólu definiuje ból jako: „subiektywnie przykre i negatywne wrażenie zmysłowe i emocjonalne, powstające pod wpływem bodźców (tzw. nocyceptywnych) uszkadzających tkankę lub zagrażających jej uszkodzeniem. Ból jest odczuciem subiektywnym, dlatego jest nim wszystko to, co chory w ten sposób nazywa, bez względu na obiektywne objawy z nim związane”.
Zatem, aby odczuć nieprzyjemne uczucie, jakim jest ból, w organizmie musi zajść szereg procesów fizjologicznych. Znaczący udział odgrywają w nich ujęte w definicji nocyceptory (nazywane również receptorami bólowymi), które reagują na bodźce uszkadzające tkanki. Znajdują się niemalże w całym organizmie (skórze, rogówce, narządach wewnętrznych). W dużym uproszczeniu można powiedzieć, że to one rejestrują ból i przesyłają tę informację do mózgu.
Skala bólu u ludzi i zwierząt
Interesujące w kontekście skali bólu jest to, że naukowcy przypuszczają, że gatunek ludzki silniej odczuwa bodźce bólowe niż zwierzęta. Człowiek ma silniej rozwinięte więzi społeczne, więc jego strategią ewolucyjną było komunikowanie innym członkom plemienia odczuwanego bólu. Badacze nie są natomiast zgodni co do kwestii, w jakim stopniu istoty inne niż ludzie odczuwają ból psychiczny.
Ból ostry i ból przewlekły
Pośród rodzajów bólu i jego przyczyn wyróżniamy:
- ból ostry – nie przekracza trzech miesięcy i jest dosyć łatwy do zlokalizowania. Możliwe przyczyny to oparzenia, złamania, kolka nerkowa, pęknięty wrzód żołądka, kolka żółciowa, ostre zapalenie trzustki, rwa kulszowa, choroba wieńcowa, kolka nerkowa, zapalenie wyrostka robaczkowego, niedokrwienie kończyn oraz neuralgia.
- ból przewlekły – utrzymuje się powyżej trzech miesięcy, nawraca, jest uporczywy i utrudnia normalne funkcjonowanie. Możliwe przyczyny to nowotwór, miażdżyca, reumatyzm, zwyrodnienia, przebyty uraz, migrena, ból fantomowy oraz przewlekłe zapalenie trzustki.
Klasyfikacja neurofizjologiczna
W ramach systematyzacji neurofizjologicznej wyróżniamy dwa typy dolegliwości bólowych:
- ból receptorowy, inaczej nocyceptywny, który powstaje wskutek drażnienia receptorów nerwów czuciowych, np. złamanie kończyny.
- ból niereceptorowy, czyli neuropatyczny, który pojawia się w wyniku zniszczenia lub ucisku struktur układu nerwowego, np. allodynia.
Skale oceny bólu
Odpowiednia ocena stanu pacjenta stanowi podstawę do wdrożenia odpowiedniego leczenia, szczególnie w przypadku męczącego bólu przewlekłego, bólu nowotworowego czy bólu pooperacyjnego. Z tego powodu powstało wiele narzędzi (skal i kwestionariuszy) pomagających ocenić stopień natężenia bólu oraz poziom skuteczności jego leczenia. Istniejące skale bólu możemy podzielić na trzy grupy:
- wizualne (skala wzrokowo-analogowa);
- werbalne;
- numeryczne.
Dla dzieci, które nie potrafią mówić oraz osób z ograniczonymi funkcjami poznawczymi powstały skale behawioralne i obrazkowe.
Skala wzrokowo-analogowa (VAS – ang. „Visual Analogue Scale”)
Najczęściej stosowana przez specjalistów ze względu na wysoką wiarygodność wyników. Regularne powtarzanie oceny nasilenia bólu za pomocą skali VAS umożliwia prawidłową ocenę skuteczności terapii.
- Badanie polega na wskazaniu przez pacjenta na linijce z podziałką od 0 (oznacza całkowity brak bólu) do 10 (najgorszy wyobrażalny ból).
- Stosuje się również skalę, w której numery zastąpione są rysunkami twarzy na jej skrajach. Uśmiechnięta buzia oznacza brak bólu, a wykrzywiona, z grymasem niezadowolenia symbolizuje najsilniejszy ból. Taka graficzna skala bólu jest szczególnie przydatna przy pomiarze bólu u dzieci.
Prawidłowe wyniki można uzyskać pod warunkiem, że pacjent rozumie, na czym polega badanie i co oznaczają oznaczenia na skrajnych końcach linijki.
Skala werbalna (VRS)
Skala werbalna (ang. Verbal Rating Scale – VRS) polega na opisaniu bólu słowami przez pacjenta. Osoba przeprowadzająca badanie przedstawia choremu kolejno ustawione cyfry z przypisanymi do nimi określeniami natężenia bólu. Zazwyczaj jest stosowana pięciostopniowa skala psychometryczna Likerta, jednak ma ona jedną bardzo znaczącą wadę. Mianowicie, zawarte określenia nie są jednoznaczne, co przysparza wielu kłopotów w interpretacji znaczeń przez pacjentów. Co ciekawe, ta skala bólu nie jest stosowana w badaniach naukowych, ponieważ pacjenci wykazują tendencję do unikania skrajnych wartości.
Skala numeryczna (NRS)
Skala numeryczna (ang. Numerical Rating Scale) to bardzo łatwa do zastosowania metoda. Cechuje ją duża wiarygodność w porównaniu z pozostałymi sposobami. Skala składa się z 11 stopni natężenia bólu (od 0 do 10). 0 oznacza całkowity brak bolesności, a 10 to ból bardzo silny. Skala numeryczna jest szczególnie zalecana nie tylko w leczeniu pacjentów, lecz również w badaniach naukowych. Wynika to ze zrozumiałej formuły i łatwości w stosowaniu. Sprawdza się przy ostrym i przewlekłym bólu.
Skale wielowymiarowe
Poza skalami bólu, które są jednowymiarowe, powstały również metody wielowymiarowe, czyli kwestionariusze. Sprawdzają się przy określaniu stopnia nasilenia bólu oraz tego, w jaki sposób ból przewlekły wpływa na jakość życia pacjenta, np. ogólne samopoczucie lub aktywność fizyczną. W przeciwieństwie do wcześniej przedstawionych metod te są wiele bardziej złożone i wymagają dużo więcej czasu zarówno od pacjenta jak i od diagnosty.
Przykładowe kwestionariusze oceny bólu
Zazwyczaj tę metodę wykorzystuje się przy badaniu pacjentów z określonym rodzajem bólu, a pytania zawarte w kwestionariuszu ściśle dotyczą wybranego zakresu bólowego. Dzięki wielowymiarowości ułatwiają wybór skutecznej metody terapeutycznej i gwarantują lepszą ocenę skuteczności leczenia niż metody jednowymiarowe. Oto przykłady kilku wielowymiarowych kwestionariuszy wykorzystywanych do leczenia przeciwbólowego:
- Kwestionariusz ODI (ang. Oswestry Disability Index);
- Kwestionariusz RMDQ (ang. Roland Morris Disability Questionnaire);
- Skala WOMAC (ang. Western Ontario and McMaster Universities Index of Osteoarthritis);
- Kwestionariusz SF-36.;
- Kwestionariusz MPQ (ang. McGill Pain Questionnaire).
Behawioralne metody oceny bólu
Oprócz różnego typu skali bólu stosuje się także metody behawioralne. Wykorzystuje się je do badania pacjentów, którzy z różnych powodów nie mogą zwerbalizować swoich odczuć. Okazują się przydatne w szczególności na oddziałach intensywnej terapii, w kontakcie z pacjentami z zaburzeniami komunikacji oraz z dziećmi, które nie potrafią mówić. Polegają na obserwacji zachowań pacjenta i reagowania na bodźce, m.in. poprzez obserwację mimiki twarzy, ruchów kończyn, płaczu oraz tego, czy istnieje możliwość poprawy nastroju (np. czy dziecko daje się uspokoić, czy jest ciągle niespokojne i rozdrażnione).
Skala oceny bólu pozwala dobrać odpowiednie leczenie i sprawdzać postępy terapii, jednak nie można zapominać, że nadal jest to metoda subiektywna, która nie daje pełnej gwarancji w diagnozie i stosowanym leczeniu. Niemniej jednak jeżeli cierpisz na dolegliwości bólowe, które wpływają na twoje codzienne funkcjonowanie, nie wahaj się i udaj się do specjalisty na konsultacje. Spośród różnych metod wybierze najodpowiedniejszą dla ciebie, która pozwoli na wdrożenie najskuteczniejszej formy leczenia.
Zobacz też:
- AVPU, ABCDE i SAMPLE – wstępne oceny przy udzielaniu pierwszej pomocy
- Kiedy karetka zabiera do szpitala psychiatrycznego? Najważniejsze informacje
- Odbieranie porodu poza szpitalem – najważniejsze wytyczne
- Uraz – czym jest i jakie może mieć konsekwencje? Najczęstsze rodzaje urazów i ich przyczyny
- Kapnografia i kapnometria – zastosowanie diagnostyczne i ratunkowe
- Palec trzaskający. Odszkodowanie z polisy zdrowotnej
- Ból głowy z prawej strony – migrena czy coś poważniejszego? Poznaj przyczyny prawostronnego bólu głowy
- Złamane żebra – ile zwolnienia można otrzymać, jak postępować po urazie?
