Układ limfatyczny chroni człowieka przed szkodliwym działaniem wirusów i bakterii. Z jego udziałem, organizm może stawić czoło wielu chorobom i zanieczyszczeniom. Poznaj szczegółową budowę układu chłonnego i działanie poszczególnych elementów.
Istnienie układu chłonnego stało się jasne dzięki odkryciom duńskiego anatoma, Thomasa Bartholina. Miało to miejsce dopiero w XVII w., a wiedza na ten temat stanowiła niemałą rewolucję w rozumieniu i sposobie postrzegania ludzkiego ciała. Układ limfatyczny posiada skomplikowaną i niezwykle złożoną budowę. Jego funkcja jest kluczowa dla działania układu odpornościowego i krwionośnego. Dowiedz się, na czym polega jego działanie i za co jest odpowiedzialny.
Układ limfatyczny – budowa i działanie
Układ limfatyczny to system otwarty, składający się z wielu narządów, komórek i licznych przewodów w ludzkim ciele. Jego zadaniem jest przede wszystkim ochrona przed patogenami, ale równocześnie oczyszcza krew ze szkodliwych substancji. W jego skład wchodzą:
- otwarte naczynia limfatyczne, włosowate i zbiorcze w całym ciele – niektóre transportują limfę do węzłów chłonnych, inne zbierają i rozprowadzają ją w narządach;
- tkanka limfatyczna – składająca się z narządów limfatycznych centralnych, narządów limfatycznych obwodowych.
Naczynia limfatyczne
Zwane inaczej włośniczkami, znajdują się w różnych tkankach. Są bardzo cienkie i zbudowane ze śródnabłonka. Ich rolą jest doprowadzenie chłonki do węzłów chłonnych. Z kolei naczynia chłonne zbiorcze są nieco grubsze i posiadają zastawki, które zabezpieczają przed cofaniem się zanieczyszczonej limfy. Ich zadaniem jest odprowadzanie zabrudzonej limfy.
Narządy limfatyczne centralne
W ich skład wchodzą:
- szpik kostny – to tkanka o porowatej budowie wypełniająca kości, odgrywa kluczową rolę w procesie budowy krwinek: erytrocytów, leukocytów i płytek krwi;
- grasica – gruczoł stymulujący odporność organizmu, wytwarza ważne hormony takie jak tymulina i tymozyna.
Narządy limfatyczne obwodowe
W skład tej części układu limfatycznego wchodzą:
- śledziona – jej rolą jest produkcja immunoglobulin – przeciwciał pochodzenia białkowego, ma zdolność rozkładania białych i czerwonych krwinek;
- migdałki podniebienne – zbudowane z tkanki limfatycznej, odpowiadają za powstrzymywanie rozwoju infekcji i walkę z patogenami;
- węzły chłonne – to właśnie tutaj zachodzi proces gromadzenia i oczyszczania chłonki, mają duży wpływ na reakcję odpornościową organizmu, największe z nich znajdują się w okolicach żuchwy, pod pachami, na potylicy i w pachwinach.
Czym jest limfa?
Układ limfatyczny wypełniony jest płynem nazywanym chłonką lub limfą. Swoim wyglądem i składem przypomina osocze krwi, jednak zawiera mniejszą ilość węglowodanów i białek. Limfa transportuje komórki układu odpornościowego i białka do tkanek układu krwionośnego. Chłonka powstaje, gdy osocze zostaje przefiltrowane przez naczynia włosowate do pozostałych tkanek i narządów. Jest to jedyna droga, którą białka osocza trafiają do układu krwionośnego.
Początkowo limfa jest transportowana przez ślepo zakończone naczynia chłonne, które następnie przechodzą w większe naczynia zbierające. Zastawki w naczyniach zapewniają przepływ jednokierunkowy limfy, która poprzez przewód piersiowy i przewód chłonny prawy trafia do układu krążenia. Skurcze mięśni umożliwiają transport chłonki. W przeciągu doby możliwe jest przetoczenie około 2 litrów limfy przez całe ciało.
Najczęstsze choroby układu limfatycznego
Układ limfatyczny, choć bierze udział w procesach odpornościowych, wykazuje liczne tendencje do schorzeń. Najczęściej pojawiające się choroby układu limfatycznego dotyczą problemów ze swobodnym przepływem limfy, a obrzęk spowodowany zastojem może skutkować różnego rodzaju dolegliwościami.
Obrzęk limfatyczny
Można podzielić go na obrzęk pierwotny i wtórny. Ten pierwszy powstaje w wyniku nieprawidłowej budowy układu limfatycznego. Drugi związany jest z przewlekłą chorobą lub urazami. Obrzęk powstaje, gdy odpływ limfy jest zaburzony i tworzy zastój, najczęściej w kończynach dolnych. Początkowo opuchnięte miejsce jest miękkie i niebolesne, z czasem jednak może obejmować coraz większe partie i robić się coraz bardziej twarde. Zmiany powstałe w ten sposób są ciężkie do cofnięcia i z czasem ulegają pogłębieniu, prowadząc do stanów zapalnych skóry.
Ostre zapalenie naczyń limfatycznych
Stan zapalny w obrębie układu limfatycznego jest wynikiem przedostania się do limfy bakterii i wirusów. W skrajnych przypadkach może prowadzić do groźnej posoczniczy. Do zakażenia może dojść np. w wyniku skaleczenia i zakażenia rany gronkowcem. Charakterystycznym objawem ostrego zapalenia jest pojawianie się zaczerwienienia, obrzęku i bólu wzdłuż zajętego naczynia limfatycznego. Oprócz tego może pojawić się gorączka, dreszcze, złe samopoczucie, ból głowy. Leczenie powinno zostać jak najszybciej wdrożone, by nie doszło do dalszego rozwoju stanu zapalnego i groźnych powikłań, np. sepsy.
Chory przyjmuje antybiotyki, leki przeciwzapalne i przeciwbólowe. Jeśli powstał ropień, konieczne jest leczenie operacyjne i dbanie o zakażony obszar.
Zapalenie migdałków podniebiennych
Jedna z najczęściej występujących chorób układu limfatycznego. Zazwyczaj ma podłoże wirusowe lub bakteryjne. Angina biała to rodzaj infekcji atakującej migdałki wywołanej przez paciorkowce. Z kolei angina czerwona ma podłoże wirusowe. Angina biała wyróżnia się wysoką gorączką i charakterystycznym białym nalotem w okolicy migdałków podniebiennych. W zależności od przyczyny wymaga wdrożenia leczenia w postaci antybiotykoterapii. W infekcjach wirusowych mija samoistnie po kilku dniach.
Chłoniak – groźny nowotwór
Powstaje w wyniku błędów w czasie powstawania limfocytów T. Nieprawidłowe komórki ulegają mutacji i zaczynają gromadzić się w jednym miejscu, tworząc guzy i nacieki z komórek nowotworowych. Atakuje narządy takie jak śledziona, wątroba, węzły chłonne, krew i szpik kostny. Objawami choroby są: powiększenie węzłów chłonnych, guzy, powiększenie wątroby i śledziony, nocne poty, spadek masy ciała. Rokowania w przypadku chłoniaka wynoszą ok. 80%. Chory zazwyczaj poddawany jest chemioterapii celowanej i radioterapii. W niektórych przypadkach konieczny może być przeszczep szpiku.
Jak dbać o układ limfatyczny
Sprawny układ limfatyczny spełnia funkcję oczyszczającą i odpornościową w organizmie. Wszelkie zakłócenia w funkcjonowaniu tego układu mogą prowadzić do zaburzenia homeostazy organizmu. W jaki sposób można zadbać o jego prawidłową pracę?
- regularna aktywność fizyczna – dzięki sile mięśni limfa może przesuwać się poprzez naczynia limfatyczne, regularny ruch wpływa na prawidłowy przepływ żylny oraz limfatyczny, najlepszą aktywnością dla poprawy kondycji układu limfatycznego jest skakanka i trampolina, a także wibrogimnastyka Mikulina;
- manualny drenaż limfatyczny – zabieg mający na celu usprawnienie przepływu limfy, zlikwidowanie obrzęków także pourazowych, coraz częściej jest stosowany jako sposób na pozbycie się cellulitu, przeprowadzany jest zgodnie z kierunkiem przepływu limfy;
- odpowiednie nawadnianie – odwodnienie może prowadzić do zaburzeń przepływu limfy i zastojów, dlatego niezwykle ważne jest regularne przyjmowanie płynów, ok.30 ml na 1 kilogram masy ciała;
- na układ limfatyczny dobrze wpływają takie zabiegi jak sauna, naprzemienne prysznice czy bicze szkockie;
- w celu oczyszczenia limfy korzystne może być picie naparów ziołowych przygotowanych z przytuliny czepnej, pokrzywy, rumianku, kolendry, kopru włoskiego, pietruszki, nasion kopru czy łopianu.
Rola układu limfatycznego przez długi czas była niedoceniana. Tymczasem, dzięki pracy powiązanych ze sobą naczyń i narządów, możliwe jest szybkie oczyszczenie, oraz przywrócenie równowagi w ludzkim organizmie. Dbanie o układ limfatyczny powinno stanowić priorytet, gdyż to właśnie od jego kondycji zależy prawidłowa praca układu krążenia oraz układu odpornościowego. Prawidłowe funkcjonowanie układu limfatycznego wzmacnia nasza odporność i zwiększa wytrzymałość na różnego rodzaju choroby.
Zobacz też:
- Powiększony węzeł chłonny (limfadenopatia) – objawy choroby, diagnostyka, przyczyny i leczenie
- Chłoniaki – jak leczyć złośliwe nowotwory układu chłonnego i jakie są rokowania?
- Układ immunologiczny – tarcza obronna organizmu
- Chłoniak Hodgkina – co to za choroba?
- Skrzep krwi – co to jest? Jakie są przyczyny powstawania skrzepów krwi?
- Układ krwionośny w ludzkim ciele – funkcjonowanie serca, tętnic i żył w układzie krążenia
- Dlaczego szkło laboratoryjne jest takie wyjątkowe?
- Układ hormonalny człowieka – budowa i działanie poszczególnych gruczołów układu dokrewnego
