Stres to stan, który znany jest nam wszystkim. W uproszczeniu można nazwać go reakcją organizmu na zdarzenia, najczęściej nieprzyjemne. Nadmierny, przedłużający się może mieć negatywne skutki. Zobacz, jak sobie z nim radzić!
Utrata pracy czy jej zmiana, śmierć bliskiej osoby, choroba i wiele innych wydarzeń nie pozostają bez wpływu na nasze samopoczucie, wywołując reakcję nazywaną stresem. Czynniki, które doprowadziły do zakłócenia naszej równowagi, nazywa się stresorami. Dzieli się je na fizyczne (choroba, katastrofa naturalna) oraz społeczne (wspomniana śmierć czy problemy z pracą). Stresory oddziałują na nas z różną siłą, niektóre można określić jako codzienne kłopoty, z którymi umiemy sobie radzić, inne, poważne związane są z przełomowymi momentami w życiu, natomiast katastrofalne wpływają na całe grupy ludzi w dramatyczny sposób (np. wojna). Stres może być zatem lekki, ale również ekstremalny, pozostawiający uraz psychiczny na dłużej.
Czym jest stres? Czy to zawsze negatywne uczucie?
Stres pojawia się zazwyczaj wtedy, gdy pojawia się konieczność przystosowania do nowych warunków, zaadaptowania się do całkiem nowej sytuacji. Każde wyzwanie, większe zmiany powodują zachwianie równowagi i wymagają nieco czasu, by ją odzyskać i znowu poczuć się pewnie. Stresować mogą nie tylko przykre wydarzenia, ale również te pozytywne. Doświadczanie stresu nie jest niczym dziwnym w takich sytuacjach, jak ślub, randka, narodziny dziecka itp. Specjaliści uznali, że należy rozróżnić stres demotywujący, mający negatywny wpływ na człowieka (dystres) oraz pozytywny (eustres). Ten pierwszy dezorganizuje, pogarsza samopoczucie, stwarza poczucie zagrożenia. Drugi rodzaj stresu działa motywująco, pobudza do działania, dodaje energii, co więcej może budzić uczucie ekscytacji. Warto również zauważyć, że to, co dla jednych będzie wydarzeniem pchającym do przodu, zmuszającym do podjęcia określonych działań, dla drugich będzie trudem nie do zniesienia. Stresor może być traktowany jako wyzwanie, co sprawia, że łatwiej sobie z nim radzić.
Poszczególne fazy stresu
Nadmierny stres, przewlekły stres wyczerpuje nas, szkodzi zdrowiu psychicznemu i fizycznemu. Każdą taką reakcję organizmu można podzielić na kolejne fazy, etapy. Pierwszym jest mobilizacja sił organizmu, przygotowanie się do wykonania jakiegoś zadania, wyostrzenie zmysłów, zwiększenie funkcji poznawczych. Pierwsza faza pozwala działać, rozwiązywać problemy. W miarę upływu czasu poziom stresu może się jednak zwiększać. Jeśli podjęte działania okazały się niewystarczające, nieodpowiednie, pojawia się frustracja, niepokój i lęk o przyszłość, a stres zaczyna działać demotywująco. Ostatnia faza reakcji na stres to najczęściej wycofanie, próba ucieczki, izolacja.
Co to znaczy stresować? Jak działa organizm?
Tak naprawdę wszystko zaczyna się w mózgu, który rozpoznaje każde zagrożenie. To moment, w którym zostaje zapoczątkowana reakcja stresowa, przebiegająca dwutorowo – na poziomie nerwowym i hormonalnym. Podwzgórze uwalnia hormon (kortykoliberynę), który z kolei pobudza przysadkę do produkcji kortykotropiny. Ta transportowana jest z krwią do nadnerczy, gdzie pobudza produkcję glikokortykoidów. Nadnercza wydzielają hormon stresu, czyli kortyzol odpowiedzialny za odżywianie komórek, uwalnianie glukozy i tłuszczów z wątroby. Organizm uwalnia dwie substancje chemiczne tzw. mediatory, czyli adrenalinę oraz noradrenalinę, które odpowiadają za przyspieszenie akcji serca, wzrost ciśnienia krwi, dotlenienie komórek, mobilizację organizmu. Procesy zachodzące w organizmie mają chronić przed bodźcem stresowym, jednak jeśli stan ten utrzymuje się dłużej, prowadzi do rozwoju chorób, zwiększa prawdopodobieństwo udaru mózgu czy zawału serca. Gdy człowiek jest zbyt długo wystawiony na działanie stresu, traci zdolność od regeneracji, staje się podatny na rozwój różnych schorzeń.
Objawy stresu
Stres działa zarówno na ciało, jak i psychikę, dlatego jego objawy mogą być naprawdę zróżnicowane (fizyczne i psychiczne). Stres powoduje między innymi:
- lęk;
- depresję;
- drażliwość;
- wahania nastroju;
- agresję;
- tiki nerwowe, drgawki;
- zaburzenia snu;
- spadek libido;
- myśli samobójcze.
Stres może objawiać się także kłopotami z układem odpornościowym, z układem oddechowym (trudności z oddychaniem), bezsennością, bólami migrenowymi, a nawet omdleniami. Stresowi może towarzyszyć kołatanie serca, biegunka, drżenie i lepkość dłoni, zaburzenie miesiączkowania, a nawet wahania wagi ciała (przybieranie bądź chudnięcie).
Negatywne skutki stresu
Chroniczny stres najczęściej skutkuje rozwojem nadciśnienia tętniczego, co z kolei prowadzi do rozwoju chorób serca i układu krążenia – miażdżycy, choroby wieńcowej serca, zawału serca. Zbyt wysokie ciśnienie doprowadza do przerostu lewej komory serca, co grozi arytmią. Inne negatywne skutki stresu mające odzwierciedlenie w ogólnym stanie zdrowia i kondycji organizmu, to:
- migrenowe bóle głowy;
- wrzody żołądka i dwunastnicy;
- zaburzenia jelitowo-żółądkowe jak zaparcia, biegunki;
- osłabienie układu odpornościowego, a zatem większa podatność na różnego rodzaju infekcje;
- szybszy rozwój istniejących chorób, pogorszenie stanu chorego;
- szybszy proces starzenia się organizmu;
- zwiększenie ryzyka rozwoju niektórych rodzajów nowotworów;
- zwiększenie ryzyka rozwoju uzależnienia od używek (np. alkoholu);
- przedwczesny zgon – najczęściej jest to tzw. nagła śmierć sercowa.
Długotrwały stres – skutki psychologiczne
Stres nie tylko prowadzi do rozwoju chorób układu krążenia czy pokarmowego, ale odbija się także na zdrowiu psychicznym. Do najczęstszych skutków długotrwałego stresu należą:
- postępujące ograniczenie percepcji;
- trudności w obiektywnej ocenie sytuacji;
- trudności w organizacji codziennych zadań i snuciu planów na przyszłość;
- kłopoty z koncentracją i zapamiętywaniem;
- drażliwość i nadmierna nerwowość;
- agresja;
- stany lękowe – napady paniki, natręctwo myśli;
- unikanie zadań;
- brak motywacji;
- chaotyczne działanie;
- unikanie kontaktu z innymi ludźmi;
- absencja w pracy.
Długotrwały stres w pracy może prowadzić do tzw. wypalenia zawodowego.
Sposoby na stres
Istnieje wiele sposobów radzenie sobie ze stresem. Jeśli najprostsze metody zawiodą, warto skorzystać ze wsparcia specjalistów, którzy mogą zaproponować psychoterapię. Zanim jednak będzie ona konieczna, warto spróbować znanych metod walki ze stresem:
- należy nauczyć się odprężać, relaksować; sposobem może być masaż, spacer, długa kąpiel, ciekawa książka czy komedia; warto znaleźć najlepszy sposób dla siebie i korzystać z niego regularnie;
- zadbać o aktywność fizyczną, dzięki której można doskonale odreagować; polecane są wszelkie rodzaje aktywności – pływanie, joga, jazda na rowerze, ćwiczenia na siłowni, fitness itp.;
- zadbać o odpowiednią ilość snu; wypoczęty organizm dużo lepiej radzi sobie ze stresem;
- zmodyfikować dietę, by dostarczała wszystkich niezbędnych składników odżywczych;
- medytować;
- stosować preparaty ziołowe, herbaty na bazie melisy, lawendy lekarskiej, korzenia kozłka lekarskiego, szyszek chmielu, korzenia arcydzięgla, czarnego bzu;
Większa odporność na stres
Każdy z nas co jakiś czas znajduje się w sytuacji stresowej i każdy z nas wie, że stres jest szkodliwy dla zdrowia psychicznego i fizycznego. Dlatego trzeba nie tylko znać i stosować sposoby na stres, ale nauczyć się wytwarzać swoistą odporność na zjawisko. Najważniejsze to zdać sobie sytuację, iż istnieją zdarzenia i sytuacje, na które nie ma się wpływu. Z całą resztą można sobie radzić poprzez pozytywne myślenie, asertywność, efektywne zarządzanie czasem.
Stres towarzyszy nam przez całe życie, dlatego ten fakt trzeba zaakceptować. Nie zawsze działa negatywnie, może również pobudzać do działania i motywować. Dzięki własnym technikom relaksacyjnym i opracowanym sposobom radzenia sobie ze stresem przestaje on być taki straszny i szkodliwy.
Zobacz też:
- W jaki sposób stres wpływa na zdrowie? Jak go ograniczyć?
- Jak poradzić sobie ze stresem w pracy?
- Złe odżywianie – do czego może doprowadzić niewłaściwa dieta?
- Stres oksydacyjny – co to jest i jak go uniknąć? Jakie są skutki stresu oksydacyjnego?
- Zioła na uspokojenie – naturalne i skuteczne metody redukcji stresu. Zioła na wyciszenie i bezsenność
- Bóle somatyczne – czym są i co je powoduje?
- Jakie są przyczyny nagłych dreszczy i uczucia zimna?
- Syndrom białego fartucha, czyli strach przed wizytą w gabinecie lekarskim
