Ospa wietrzna: przyczyny, objawy, leczenie • Ratownik Medyczny

Ospa wietrzna ujawnia się za pośrednictwem charakterystycznych wykwitów skórnych. Jednak o zakażeniu czynnikiem chorobotwórczym mogą świadczyć inne symptomy. Jak je rozpoznać, na czym polega leczenie choroby? Czytaj dalej i dowiedz się więcej!

Ospa wietrzna jest chorobą zakaźną wywoływaną przez wirus VZV (Varicella zoster virus). Przenosi się drogą kropelkową, nawet na duże odległości. Ten sam wirus powoduje półpaśca. Ospa wietrzna uchodzi za chorobę wieku dziecięcego, ale może dotykać również osób dorosłych. U młodszych pacjentów ma z reguły łagodny przebieg i objawia się głównie zmianami skórnymi. Chorym z grup szczególnego ryzyka – kobietom w ciąży, noworodkom, osobom z obniżoną odpornością – grożą m.in. zapalenie mózgu i innych organów, małopłytkowość krwi czy inne zakażenia bakteryjne skóry. Najlepszym sposobem zapobiegania zachorowaniu na ospę wietrzną są szczepienia. Po wystąpieniu pierwszych objawów choroby należy udać się do lekarza.

W artykule znajdziesz informacje na temat:

1 Ospa wietrzna to choroba zakaźna. Czasami określa się ją jako „wiatrówkę”

2 Ospa wietrzna to choroba spowodowana przez zakażenie wirusem VZV

3 Objawy ospy wietrznej to nie tylko swędząca wysypka

3.1 Wykwity skórne – jak wygląda ospa wietrzna i gdzie pojawia się wysypka?

4 Rozpoznanie zakażenia. Diagnoza ospy wietrznej u dzieci i dorosłych

5 Powikłania ospy wietrznej. Szczególnie groźne jest zapalenie opon mózgowych

6 Leczenie ospy wietrznej. Ciężki przebieg zakażenia u osób z upośledzoną odpornością

7 Szczepienie przeciw ospie wietrznej. Odpowiednia dawka szczepionki zapobiega zachorowaniu i powikłaniom

8 Wirusa ospy wietrznej i półpaśca można łatwo zneutralizować

Ospa wietrzna to choroba zakaźna. Czasami określa się ją jako „wiatrówkę”

Wirus ospy wietrznej i półpaśca przenosi się w powietrzu nawet na kilkadziesiąt metrów. Stąd potoczne określenie choroby – „wiatrówka”. Źródłem zakażenia może być też kontakt z pęcherzykiem ospowym na skórze chorej osoby. Zdarzają się również przypadki zarażenia ospą wietrzną w przypadku transmisji od pacjenta z półpaścem, choć należą one do rzadkości. Choroba występuje na całym świecie – niezależnie od długości i szerokości geograficznej.

Naukowcy zauważyli pewną zależność pomiędzy warunkami klimatycznymi a inwazyjnością wirusa. W rejonach tropikalnych ryzyko wystąpienia objawów chorobowych jest niższe, prawdopodobnie ze względu na temperatury powietrza. Z kolei w strefach umiarkowanych zaobserwowano sezonowość zachorowań na ospę wietrzną – szczyt przypada na miesiące zimowe.

Roczna liczba potwierdzonych zakażeń w Polsce najczęściej wynosi od 100 do 200 tysięcy. Najwięcej przypadków (ok. 50–60%) odnotowuje się w grupie wiekowej 5–9 lat. Wietrzna ospa u dzieci do 15. roku życia to już 90% wszystkich infekcji.

Specjaliści szacują, że podatność na zakażenie wirusem VZV i objawowy przebieg choroby wykazuje niespełna 5% osób dorosłych. To grupa zdecydowanie bardziej narażona na powikłania neurologiczne i inne problemy zdrowotne w wyniku zakażenia niż dzieci w wieku szkolnym czy przedszkolnym.

Ospa wietrzna to choroba spowodowana przez zakażenie wirusem VZV

Charakteryzuje się on wysokim stopniem zaraźliwości. Okres wylęgania choroby (czas między wniknięciem wirusa do organizmu a wywołaniem przez niego pierwszych objawów) wynosi od 10 do 21 dni, średnio 2 tygodnie. Dla porównania – małpia ospa rozwija się u zakażonego pacjenta w ciągu 5–21 dni od zakażenia. Kiedy chory pacjent może zarażać inne osoby? W przypadku wirusa ospy wietrznej i półpaśca zakaźność jest to ściśle powiązana z najczęstszym objawem choroby, czyli występowaniem wykwitów na skórze:

początek 1–2 dni jeszcze przed pojawieniem się wysypki;
koniec w momencie przyschnięcia pęcherzyków;
średni czas trwania zakaźności – 7 dni.

Najczęściej źródłem zakażenia jest chory człowiek. Poza ludzkim organizmem wirus VZV z reguły nie jest w stanie przeżyć wystarczająco długo, by ospą wietrzną zarazić się przez przeniesienie pośrednie – np. drogą pokarmową, inhalacyjną lub przez dotknięcie „skażonej” powierzchni i niedostatki higieny osobistej. W pierwszej kolejności atakowane są górne drogi oddechowe (układ chłonny, tkanki limfatyczne i migdałki pierścienia Waldeyra). Do pierwotnego zakażenia wirusem VZV może dojść również u płodu, za pośrednictwem łożyska matki chorującej na ospę wietrzną.

Objawy ospy wietrznej to nie tylko swędząca wysypka

Na wczesnym etapie mogą pojawić się między innymi pogorszenie samopoczucia, problemy z apetytem, zapalenie gardła, nieżyt nosa, stany gorączkowe i podgorączkowe oraz ból o zróżnicowanym natężeniu. Dolegliwości bólowe, które pojawiają się w obrębie głowy, brzucha i mięśni. Zdarzają się też miejscowe zaczerwienienia skóry To objawy nieswoiste, które świadczą o rozwoju choroby w organizmie i na ich podstawie nie sposób postawić trafnej diagnozy. W przypadku takiej choroby, jak wietrzna ospa początki mogą przebiegać niemal całkowicie bezobjawowo.

W bardziej zaawansowanym stadium zakażenia, już razem z wykwitami, występują także:

gorączka;
powiększenie węzłów chłonnych;
zapalenie gardła.

Wykwity skórne – jak wygląda ospa wietrzna i gdzie pojawia się wysypka?

Rozległa wysypka i świąd pojawiają się 1–2 dni po objawach prodromalnych. Najpierw w formie plamek, później swędzących grudek o czerwonawej kolorystyce – potem przekształcają się pęcherzyki wypełnione płynem, by po kilku dniach zmienić się w krostki i strupy. Wykwity wysypkowe mogą pozostawić po sobie trwałe blizny i przebarwienia, choć zwykle skóra normalizuje się po upływie kilku dni lub tygodni. Najczęściej pojawiają się:

na twarzy;
na tułowiu;
na rękach i nogach;
w obrębie błon śluzowych:
gardła;
nosa;
narządów płciowych;
spojówek i rogówki oka.

Rozpoznanie zakażenia. Diagnoza ospy wietrznej u dzieci i dorosłych

Lekarze nie mają poważniejszych problemów z odróżnieniem opisywanej choroby od półpaśca. U pacjenta, który przechorową ospę wietrzną, wirus VZV pozostaje w organizmie do końca życia. Postać utajoną mogą uaktywnić inne problemy z odpornością. W przypadku reaktywacji wirus wywoła drugą z przypadłości, za które odpowiada. Przebycie choroby daje w zasadzie trwałą odporność na kolejne zachorowania. Z tego względu pierwszym etapem rozpoznania ospy wietrznej jest wywiad medyczny w kierunku kontaktu z osobami chorymi i wcześniejszych ekspozycji na wirusa.

Dodatkowe badania najczęściej są zupełnie zbędne. Nie używa się metod serologicznych, gdyż wysoki poziom swoistych przeciwciał VZV może świadczyć nie tylko o rozwijającym się zakażeniu, ale i przebytej chorobie oraz nabyciu odporności. Izolacja wirusa z płynu w pęcherzykach wymaga kilkudniowej hodowli, czasami wykonuje się testy PCR pod kątem obecności materiału genetycznego VZV. Pomocnicze badania wykonuje się osobom, które mogą wymagać leczenia przyczynowego ospy wietrznej, czyli:

osobom z niedoborami odporności;
kobietom w ciąży.

Powikłania ospy wietrznej. Szczególnie groźne jest zapalenie opon mózgowych

Statystycznie ok. 5% pacjentów wymaga hospitalizacji. To niewielki odsetek, ale niektóre przypadki charakteryzują się wysoką śmiertelnością. Na przykład ospowe, śródmiąższowe zapalenie płuc u pacjenta z problemami odpornościowymi daje 50-procentowe prawdopodobieństwo zgonu. Uznana za całkowicie zwalczoną w 1980 r. ospa prawdziwa miała śmiertelność na poziomie 30%. Tylko w szczególnych postaciach choroby ten odsetek sięgał 95%. To porównanie dobrze oddaje skalę zagrożenia związaną z komplikacjami. W wyniku przebiegu ospy wietrznej mogą pojawić się:

rozmaite infekcje bakteryjne (zwykle towarzyszy im nawrót wysokiej gorączki);
zapalenie płuc – duszności, kaszel, przyspieszony oddech, gorączka;
powikłania neurologiczne:
zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych;
ataksja móżdżkowa;
małopłytkowość krwi;
procesy i stany zapalne w nerkach, stawach, wątrobie i mięśniu sercowym.

Szczególnie groźne powikłania po ospie wietrznej dotyczą kobiet w ciąży oraz płodów i noworodków. Objawy, przebieg i skutki choroby zależą od tego, w jakim stadium rozwoju dojdzie do transmisji wirusa. Na 5 dni przed i 2 dni po porodzie u dziecka może dojść do tzw. ospy noworodkowej. To choroba o wysokim wskaźniku śmiertelności, przekraczającym 30%. Jeżeli do zakażania ospą wietrzną u matki (która sama nie przeszła choroby lub nie przyjęła szczepionki) dojdzie we wczesnej ciąży, ryzyko zakażenia płodu wynosi ok. 25%. W pierwszym i drugim trymestrze istnieje możliwość obumarcia płodu lub wystąpienia zespołu ospy wrodzonej.

Ta przypadłość ma wyjątkowo długą listę potencjalnych powikłań:

zniekształcenia kończyn;
ciężkie objawy neurologiczne – wodogłowie, małogłowie, drgawki, upośledzenie umysłowe, atrofię korowo-podkorową;
ciężkie wady wzroku – zaćmę, małoocze, stany zapalne naczyniówki i siatkówki oka;
dysfunkcje układu moczowego;
drastyczne obniżenie masy urodzeniowej;
głębokie, trwałe blizny na skórze.

Leczenie ospy wietrznej. Ciężki przebieg zakażenia u osób z upośledzoną odpornością

Kuracja polega przede wszystkim na łagodzeniu uciążliwych symptomów. Ważne, by pacjent powstrzymał się od drapania swędzących miejsc. Nie należy też dopuszczać do ich przypadkowego uszkodzenia, np. podczas wycierania ciała po codziennej kąpieli. Aby ograniczyć możliwość zakażenia ospą wietrzną osób postronnych, stosuje się izolację. Ewentualną wizytę w przychodni pacjent powinien umówić telefonicznie, na konkretną godzinę, by uniknąć kontaktu z innymi osobami. Leczenie objawowe polega przede wszystkim na stosowaniu leków obniżających temperaturę ciała i zmniejszających świąd skóry. W tej grupie znajdują się przede wszystkim:

paracetamol;
leki przeciwhistaminowe;

Nie zaleca się podawania aspiryny z uwagi na zwiększone ryzyko wystąpienia zespołu Reye’a. W ciężkich przypadkach i u osób z grup podwyższonego ryzyka najczęściej stosuje się acyklowir. Dawkowanie zależy od indywidualnego przebiegu ospy wietrznej oraz stopnia powikłań. W przypadku odporności organizmu pacjenta na substancję czynną lekarze podają alternatywne leki. Przy czym nie wszystkie mają udowodnioną skuteczność na oczekiwanym poziomie:

foskarnet;
cydofowir;
widarabina.

Szczepienie przeciw ospie wietrznej. Odpowiednia dawka szczepionki zapobiega zachorowaniu i powikłaniom

Podstawą profilaktyki jest wykształcenie odporności na wirusa VZV. Pierwszą szczepionkę opracowano w 1947 roku – podawano ją dzieciom narażonym na najcięższe powikłania. Efekty były na tyle dobre, że od 1989 r. zaczęto szczepić osoby zdrowe, również dorosłe. Szczepienie przeciwko ospie wietrznej zaleca się pacjentom z następujących grup:

pracownicy opieki zdrowotnej;
kobiety planujące zajście w ciążę;
pracownicy zawodów ukierunkowanych na częsty kontakt z dziećmi;
osoby z problemami odpornościowymi;
pacjenci z ostrą białaczką w remisji;
pacjenci szykujący się do przeszczepów organu lub szpiku kostnego.

Osoby, które przechorowały ospę wietrzną, nie mają żadnej potrzeby przyjmowania szczepionki. Szczepienie najczęściej przeprowadza się między 9. miesiącem a 12. rokiem życia. W tym okresie do uzyskania wystarczającego poziomu przeciwciał w zupełności wystarczy jedna dawka. Dwie dawki szczepionki podaje się pacjentom powyżej 12 r.ż., w odstępie 4–8 tygodni. Szacuje się, że 95% pacjentów z tej grupy osiąga odpowiednią odporność już po przyjęciu pierwszej dawki.

Wirusa ospy wietrznej i półpaśca można łatwo zneutralizować

Medycyna wypracowała szereg skutecznych procedur postępowania w przypadku tej choroby. Są one dostosowane do wieku, stanu zdrowia i wielu innych czynników. Po stwierdzeniu pierwszych objawów ospy wietrznej należy skontaktować się z lekarzem, a w razie potrzeby pozostawać pod stałą obserwacją. Niestety, nie wszyscy pacjenci stosują się do tych instrukcji. Choć powszechnie zaleca się szczepienia, to mało kto decyduje się na taki krok. W polskim systemie szczepionka na ospę wietrzną wciąż należy do szczepień zalecanych (czyli dobrowolnych) i płatnych. Dla pacjenta to wydatek rzędu 250–400 zł.

Ospa wietrzna to wziąć powszechna choroba, na którą należy szczególnie uważać. Warto mieć świadomość konsekwencji, do których może prowadzić, a także możliwości radzenia sobie z nią.

Zobacz też: