Glukoza jest cukrem prostym, który występuje w formie białego, drobnokrystalicznego ciała stałego. Organizm wykorzystuje ją jako podstawowy nośnik energii. Dowiedz się, jakie są normy stężenia cukru we krwi i czego potrzebują pacjenci z nieprawidłową glikemią!
Rośliny wytwarzają ją w procesie fotosyntezy, a zwierzęta przyjmują wraz ze spożywanym pokarmem lub produkują w wątrobie i nerkach. Ten proces nazywa się glukoneogenezą. Glukoza napędza wiele czynności organizmu, dlatego następuje odkładanie cukru w polimerach – roślinnej skrobi oraz zwierzęcym glikogenie. Za regulację jej stężenia u człowieka odpowiada insulina, która transportuje cukier z krwi do tkanek. Według Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego norma wynosi 70–99 mg/dl (od 3,9 do 5,5 mmol/l). Najczęstsze dolegliwości związane z glukozą to upośledzenie jej tolerancji przez organizm, różne typy cukrzycy, zaburzenia pracy przysadki i nadnerczy. Przeczytaj i dowiedz się więcej.
Czym jest glukoza i jaką ma budowę strukturalną?
To związek organiczny z grupy aldoheksoz. Należy do monosacharydów bardzo dobrze rozpuszczalnych w wodzie. Glukoza charakteryzuje się słodkim smakiem, choć słabiej oddziałuje na zmysły niż np. sacharoza. Występuje pod wieloma postaciami – głównie jako mikroskopijne, białe kryształki, ale także w formie licznych roztworów wodnych.
Największymi ilościami czystej glukozy charakteryzują się owoce – zwłaszcza winogrona – oraz miód. Pozostałe węglowodany z pokarmu również przekształcane są do tego cukru w procesach trawienia. Jego źródłami mogą być różnorodne dwucukry oraz cukry złożone. Najważniejsze procesy metaboliczne związane z glukozą to:
- glukoneogeneza – enzymatyczne przekształcenie niecukrowych prekursorów (glicerolu, mleczanów, aminokwasów glukogennych) w glukozę;
- glikogeneza (glikogenogeneza) – tworzenie zapasów glukozy pod postacią glikogenu;
- glikogenoliza – rozłożenie glikogenu do glukozy lub glukozo-6-fosforanu;
- glikoliza – transformacja jednej cząsteczki glukozy w dwie cząsteczki pirogronianu.
Glukoza to cukier prosty niezbędny do prawidłowego funkcjonowania organizmu
Pełni rolę „paliwa” dla poszczególnych narządów, katalizatora rozmaitych procesów. Stanowi podstawowe źródło energii w organizmie. Kiedy występuje zmiana zapotrzebowania na węglowodany, wydzielane są odpowiednie hormony. Głównym regulatorem glukozy jest wytwarzana w trzustce insulina. Na jej działanie i wchłanianie mają wpływ także:
- kortyzol;
- adrenalina (epinefryna);
- hormon wzrostu somatotropina;
- tyroksyna;
- glukagon.
Normy poziomu cukru dla dzieci i dorosłych
Do oznaczenia glukozy wykonuje się badania krwi. Najlepszym miejscem do pobrania jest żyła łokciowa, u młodszych pacjentów wykonuje się nacięcie lancetem. Do analizy laboratoryjnej trafia 5 ml surowicy z osocza. Prawidłowy poziom cukru we krwi wynosi 70–99 mg/dl, czyli 3,9–5,5 mmol/l. Kobiety w ciąży mają z reguły inne stężenie glukozy, które kształtuje się na poziomie 92 mg/dl. Jeżeli wyniki mieszczą się w przedziale 92–125 mg/dl, lekarze rutynowo kierują pacjentki na dodatkowy, doustny test obciążenia glukozą (OGTT). Służy on dalszej diagnozy jej stanu zdrowia, głównie w kierunku cukrzycy.
Kiedy wykonuje się badania OGTT?
Trzypunktowe badania OGTT u przyszłych matek wykonuje się standardowo pomiędzy 24. a 28. tygodniem ciąży. Na dwu- lub trzypunktowy test doustnego obciążenia glukozą wysyłani są pacjenci z następującymi objawami:
- wzmożone pragnienie;
- gwałtowny wzrost apetytu i masy ciała;
- uczucie osłabienia;
- przyspieszenie pracy serca;
- powtarzające się infekcje;
- obecność glukozy w moczu;
- choroby tarczycy i trzustki;
- senność;
- nadciśnienie tętnicze;
- upośledzona tolerancja glukozy;
- osoby z historią chorób lub obciążeniem genetycznym, które świadczyłyby o zwiększonym ryzyku zachorowania na cukrzycę.
Badanie poziomu glukozy we krwi – jak wygląda, czy są jakieś przeciwwskazania?
Na początek wykonuje się pomiar glikemii na czczo. Ostatni posiłek należy spożyć minimum 8 godzin przed pobraniem krwi żylnej, czasami lekarze zalecają 10–12-godzinny post. U niemowląt przerwa od karmienia powinna trwać ok. 6 h. Ważne, aby przed badaniem glukozy we krwi dobrze się wyspać, pozbyć stresu i wyleczyć wszystkie infekcje – w przeciwnym wypadku wyniki mogą być zaburzone. Nie ma innych przeciwwskazań do wykonania testu. W następnej kolejności pacjent wypija roztwór z 75 g glukozy, w ciągu maksymalnie 5-ciu minut. W trzypunktowym teście należy pobrać krew jeszcze dwukrotnie – 60 i 120 minut po spożyciu roztworu.
Interpretacja wyników badania poziomu cukru
Rezultaty testu OGTT pojawiają się po ok. dwóch dniach roboczych. Jeżeli choćby jeden wynik odbiega od niżej przedstawionych norm, konieczna jest dalsza diagnostyka lub powtórzenie badania. Prawidłowe stężenie glukozy wynosi:
- 70–99 mg/l na czczo;
- do 140 mg/l w teście 2 h po spożyciu glukozy;
- u kobiet w ciąży prawidłową tolerancję glukozy sygnalizuje:
- 92 mg/l na czczo;
- do 180 mg/l po upływie 1 h;
- do 153 mg/l po upływie 2 h.
A co oznaczają wyniki, które nie mieszczą się w tych limitach? Interpretacja wyników badania poziomu cukru we krwi nie jest skomplikowana. U dorosłych, zdrowych pacjentów na czczo, rozpoznaje się następujące stany:
- poniżej 70 mg/dl – zbyt niski poziom glukozy we krwi;
- 100–125 mg/dl (5,6–6,9 mmol/l) – zbyt wysokie stężenie glukozy we krwi, stan przedcukrzycowy;
- powyżej 126 mg/dl (7,0 mmol/l) – cukrzyca, jeśli taki wynik powtórzy się dwukrotnie.
Hipoglikemia i hiperglikemia to najczęstsze zaburzenia stężenia glukozy we krwi
Niższy od prawidłowego poziom glukozy na czczo lub w wynikach OGTT to albo sygnał niedoboru węglowodanów w diecie, albo poważniejszych chorób. Hipoglikemia stanowi objaw między innymi:
- zaburzeń wątroby;
- nowotworów wysp trzustkowych;
- nowotworów żołądka;
- niedoczynności przysadki i kory nadnerczy;
- niedoczynności tarczycy.
Podwyższony poziom cukru może świadczyć o wielu różnych przypadłościach. Hiperglikemia towarzyszy nie tylko cukrzycy typu pierwszego, drugiego oraz cukrzycy ciążowej. Podwyższone stężenie glukozy charakteryzuje także:
- zaburzenia funkcji nadnerczy;
- nieprawidłowości przysadki mózgowej;
- zespół Cushinga;
- choroby trzustki;
- tyreotoksykozę;
- gigantyzm;
- akromegalię;
- mocznicę;
- wylew;
- zawał.
Nie tylko podwyższona glukoza świadczy o cukrzycy typu 2. Jakie są pozostałe objawy?
Rozpoznaje się ją przy 200 mg/dl podczas OGTT lub przy dwóch wynikach przekraczających 126 mg/dl z testów na czczo. Glukoza w wysokim stężeniu we krwi to poważny sygnał ostrzegawczy – na cukrzycę typu 2. zapada coraz więcej dzieci. Jej rozwojowi sprzyjają między innymi otyłość, insulinoodporność oraz uwarunkowania generyczne. Często występuje razem z nadciśnieniem tętniczym, chorobami sercowo-naczyniowymi, endokrynopatią czy zespołem policystycznych jajników. Do najczęstszych objawów cukrzycy typu II należą:
- trud w zaspokojeniu pragnienia;
- częste oddawanie moczu;
- infekcje układu moczowo-płciowego;
- uczucie osłabienia;
- spadek masy ciała.
Cukrzyca typu 1. również uniemożliwia odpowiednią regulację poziomu glukozy
To także choroba autoimmunologiczna, choć o nieco innym podłożu. Organizm sam niweczy efekty procesów wpływających na wchłanianie cukrów poprzez autoagresję względem własnych komórek. W efekcie brakuje insuliny, by glukoza utrzymywała się na odpowiednim poziomie. Negatywne skutki cukrzycy typu 1. postępują zdecydowanie szybciej, a choroba zwykle ujawnia się między 10. a 14. rokiem życia. Do objawów wymienionych powyżej dochodzą jeszcze:
- śpiączka ketonowa;
- kwasica;
- osłabienie odporności na infekcje.
Glukoza jest jednym z głównych nośników energii dla organizmu. Pomiary glikemii są niezwykle istotne dla oceny stanu zdrowia oraz monitorowania przebiegu chorób. Badania należy przeprowadzać u wszystkich osób, u których występują niepokojące objawy lub należą do grupy podwyższonego ryzyka. Są bezbolesne, raczej niedrogie, nie wymagają uciążliwych przygotowań. Warto zachęcać jak najwięcej osób, by przy okazji badań laboratoryjnych sprawdzały poziom glukozy.
Zobacz też:
- Schorzenie XXI wieku, czyli glikemia. Czym jest i jakie są normy glikemii?
- Badania na cukrzycę – jakie wykonać, by rozpoznać tę podstępną chorobę?
- Zioła na obniżenie cukru – co warto stosować przy cukrzycy? Poznaj zioła na cukrzycę obniżające poziom cukru we krwi!
- Niedobór cukru we krwi – czym grozi zbyt niski poziom glukozy? Objawy, skutki i sposoby leczenia
- Hiperglikemia – czym grozi zbyt wysoki poziom stężenia glukozy we krwi?
- Cukrzyca – objawy. Czym jest i jak sobie z nią radzić?
- Glukagon i jego stężenie we krwi – jak je badać? Jak ten hormon pomaga w leczeniu cukrzycy?
- Złe odżywianie – do czego może doprowadzić niewłaściwa dieta?
