Glukagon to hormon produkowany przez komórki α wysp trzustki. Jego najważniejszą funkcją jest podwyższenie poziomu cukru we krwi. Poznaj lepiej jego działanie w przypadku pacjentów z cukrzycą. W jaki sposób glukagon zapobiega hipoglikemii?
Hormon działa przeciwstawnie do insuliny. Podczas gdy ta ostatnia odpowiada za obniżenie stężenia cukru we krwi, glukagon skutecznie je zwiększa, zapobiegając tym samym hipoglikemii, czyli niedocukrzeniu. U osoby zdrowej oba te hormony utrzymują odpowiedni poziom glukozy we krwi. Ta hormonalna równowaga jest niezwykle istotna dla prawidłowego funkcjonowania ludzkiego organizmu, ponieważ każdy ze związków organicznych w nim obecnych wpływa na zdrowie i kondycję pozostałych narządów. Nadmiar czy też niedobór poszczególnych substancji może prowadzić do poważnych zaburzeń funkcjonowania. Dowiedz się, ile wynosi właściwe stężenie glukagonu we krwi, jakie wykazuje on działanie i jak należy podać hormon w przypadku ciężkiej hipoglikemii.
Jak powstaje glukagon?
Glukagon jest hormonem (białkiem złożonym z 29 aminokwasów) wytwarzanym przez komórki alfa trzustki (wyspy Langerhansa). Jego produkcję bezpośrednio wyzwala spadek stężenia glukozy w surowicy krwi do 65–70 mg/dl. W takich okolicznościach powstają także adrenalina, kortyzol czy hormon wzrostu. W wyniku uwolnienia glukagonu dochodzi do zwiększenia ilości glukagonu w organizmie. Za ten proces odpowiedzialne są:
- gastryna;
- kortyzol;
- cholecystokinina.
Z kolei sekretyna oraz insulina wykazują działanie przeciwne do glukagonu.
Działanie glukagonu i jego rola w organizmie
Najważniejszym działaniem glukagonu jest jego wpływ na podwyższenie stężenia glukozy we krwi, jednak korzystnie działa on także na serce – zwiększa wydzielanie amin katecholowych, a tym samym częstotliwość rytmu serca. Wykazuje także bezpośredni wpływ na nerki (zwiększona produkcja moczu), a także przewód pokarmowy, ponieważ hamuje produkcję soku żołądkowego i obniża perystaltykę jelit. Glukagon wpływa na gospodarkę tłuszczów m.in. w wątrobie – prowadzi do ich rozpadu na kwasy tłuszczowe oraz do utlenienia.
Hormon przedostaje się z trzustki w stronę wątroby za pośrednictwem żyły wrotnej. W wątrobie wchłaniany jest niemal w całości, więc finalnie poziom glukagonu we krwi oscyluje na bardzo niskim poziomie. Wydzielanie glukagonu zachodzi ponownie w chwili, gdy zaczynasz odczuwać głód.
Podsumowując, można uznać, że hormon ten wpływa na:
- wzrost wątrobowej produkcji glukozy;
- stymulację rozkładu kwasów tłuszczowych;
- hamowanie lipogenezy w wątrobie;
- rozpad aminokwasów;
- kurczliwość i akcję serca;
- nerki i przewód pokarmowy;
- apetyt oraz zużywanie energii.
Objawy hipoglikemii – jak glukagon jej zapobiega?
Glukagon zwiększa stężenie cukru we krwi przez:
- uwalnianie glukozy z jej magazynów z glikogenu wątrobowego;
- zwiększanie produkcji glukozy z innych źródeł, np. aminokwasów;
- uwalnianie zapasów tłuszczu z tkanek.
Warto zaznaczyć, że rozpad glikogenu wątrobowego do glukozy nazywa się procesem glikogenolizy. Pokłady tego pierwszego są właściwie niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu, szczególnie dla pracy mózgu, ponieważ glukoza jest jedynym źródłem energetycznym dla tego narządu.
Kiedy zachodzi wydzielanie glukagonu?
Czynniki, które szczególnie pobudzają wydzielanie glukagonu, to:
- stres;
- niski poziom glukozy we krwi;
- obecność gastryny (hormon układu pokarmowego);
- obecność aminokwasów glukogennych;
- intensywna aktywność fizyczna.
Badanie poziomu glukagonu w organizmie
Kiedy wykonać badanie?
Istnieją bardzo wyraźne wskazania co do tego, kiedy należy sprawdzić poziom glukagonu we krwi. Są to:
- możliwa obecność nowotworu wydzielającego glukagon;
- występowanie cukrzycy typu 1.;
- mała ilość glukozy we krwi (niedocukrzenie).
- nagła utrata masy ciała bez powodu;
- pojawienie się na skórze wędrującej wysypki (tzw. pełzający rumień nekrotyczny).
Przebieg badania
Materiałem do badania poziomu glukagonu jest surowica. Co istotne, pacjent powinien do niego przystąpić na czczo (nie spożywać posiłków na 8 godzin przed rozpoczęciem badania). Procedura polega na jednorazowym pobraniu krwi z żyły łokciowej (wcześniej należy zdezynfekować to miejsce przed wkłuciem!). Pobrany materiał nakłada się na specjalny pasek albo do pipetki. Stężenie tego hormonu analizuje się metodą radioimmunologiczną. Na wynik należy poczekać zwykle jeden dzień.
Jeżeli konieczna jest diagnostyka rodzaju cukrzycy u konkretnego pacjenta, bada się peptyd C, również na czczo i w teście z glukagonem. Pacjentowi dożylnie aplikuje się 1 mg glukagonu i po upływie ok. 6 minut bada się pobraną próbkę krwi. Jeśli w takiej sytuacji i okolicznościach stężenie peptydu C jest niskie, można mówić o cukrzycy typu 1. Gdy natomiast stężenie jest na wysokim poziomie, wskazuje to na glucagonomę, czyli guza trzustki, który wydziela glukagon.
Normy glukagonu
Norma stężenia glukagonu we krwi mieści się w przedziale 50–100 ng/l. Bardzo rzadko występuje niskie stężenie tego hormonu, zazwyczaj u noworodków, przy zbyt wysokich dawkach insuliny, lub kobiet z cukrzycą ciążową. Obniżone wydzielanie substancji wynika z obecności dużej ilości wolnych kwasów tłuszczowych i kwasów ketonowych, jak również ze wzmożonej produkcji mocznika.
Z kolei wysoki poziom glukagonu może oznaczać:
- marskość wątroby;
- raka trzustki;
- ciężką kwasicę ketonową;
- niewydolność serca;
- chorobę Cushinga;
- posocznicę;
- akromegalię;
- zapalenie trzustki;
- ostrą lub przewlekłą niewydolność nerek;
- glukagonomię;
- poważne urazy;
- nieketonową śpiączkę hiperosmolarną w trakcie cukrzycy;
- spożywanie bogatobiałkowych pokarmów;
- stan po całkowitym lub częściowym usunięciu żołądka;
- kurację glikokortykosteroidami;
- choroby trzewnej;
- sepsę (posocznicę);
- hiperlipidemię typu III i IV;
- guza chromochłonnego.
Kiedy należy podać zastrzyk z glukagonem?
Glukagon to lek przepisywany wyłącznie na receptę przez lekarza specjalistę. Konieczne jest podanie go w formie zastrzyku domięśniowo lub podskórnie, jeśli dojdzie do gwałtownego spadku stężenia glukozy we krwi. Każde opakowanie zawiera proszek i płyn, w którym należy go rozpuścić. W zestawie znajduje się również igła i strzykawka. Przed takim podaniem glukagonu należy przygotować odpowiednią zawiesinę. W celu aplikacji pobiera się zatem płyn do strzykawki, a następnie zanurza go w torebce z proszkiem. Tak powstałą mieszankę ponownie nabiera się do strzykawki. Po podaniu dawki glukagonu pacjent powinien leżeć na boku, ponieważ działanie hormonu może wywoływać reakcje wymiotne.
Objawy przedawkowania
Przyjęcie zbyt dużej dawki glukagonu może objawiać się przede wszystkim nudnościami i wymiotami. Dokuczają one choremu jednak stosunkowo krótko, ponieważ taki jest też czas działania substancji. Przedawkowanie glukagonu rodzi także ryzyko wystąpienia hiperkaliemii, czyli podwyższenia poziomu potasu we krwi.
Reakcje hormonu z innymi substancjami i lekami
Stosowanie substancji z poniższej listy razem z glukagonem może powodować zwiększenie działania zakrzepowego:
- atenolol;
- esmolol;
- celiprolol;
- karteolol;
- nebiwolol;
- sotalol;
- tymolol;
- metipranolol.
Warto zaznaczyć, że alkohol prowadzi do obniżenia skuteczności działania hormonu, czyli wątroba zaabsorbowana metabolizmem etanolu raczej niechętnie reaguje na glukagon i jego właściwości.
Glukagon a prowadzenie pojazdów mechanicznych
Jeśli zajdzie konieczność zażycia glukagonu np. w celu wykonania badań diagnostycznych, może dojść do hipoglikemii, a tym samym do osłabienia koncentracji pacjenta. W takich okolicznościach nie należy decydować się na prowadzenie pojazdu czy obsługę maszyn.
Ciąża i laktacja
Dowiedziono, że substancja nie przenika w trakcie ciąży z krwi matki do łożyska, dlatego jej stosowanie przez kobiety spodziewające się dziecka jest jak najbardziej bezpieczne. Z racji tego, że glukagon działa i rozkłada się niezwykle szybko, w mleku kobiety pozostaje go bardzo niewiele, głównie u pacjentek cierpiących na poważną hipoglikemię. Nie wskazano na żadne negatywne konsekwencje dla dziecka, dlatego kobiety karmiące także mogą przyjmować glukagon bez obaw.
Jako preparat hiperglikemiczny glukagon wzmaga glukoneogenezę i uwalnia z wątroby glikogen, zwiększając stężenie glukozy we krwi. Odpowiada za prawidłowy poziom cukrów w organizmie i pełni kluczową rolę w przypadku zdrowia osób chorujących na cukrzycę. Wykazuje szerokie działanie na korzyść zdrowia i życia ludzkiego, jednak jak w przypadku każdego środka medycznego – konieczne jest zachowanie ostrożności w jego podawaniu i przyjmowaniu. Zanim zdecydujesz się na zażycie glukagonu, skonsultuj się ze swoim lekarzem i upewnij się, że możesz to zrobić bez ryzyka powikłań.
Zobacz też:
- Niedobór cukru we krwi – czym grozi zbyt niski poziom glukozy? Objawy, skutki i sposoby leczenia
- Zioła na trzustkę – pokrzywa zwyczajna, glistnik jaskółcze ziele i bylica piołun. Poznaj zioła wspomagające pracę trzustki!
- Czym jest FT4 i dlaczego bada się jego stężenie we krwi?
- Zioła na obniżenie cukru – co warto stosować przy cukrzycy? Poznaj zioła na cukrzycę obniżające poziom cukru we krwi!
- Ozempic – zastosowanie, dawkowanie, działania niepożądane. Kto może zażywać lek Ozempic? W jakim celu się go stosuje? Czy jest bezpieczny dla kobiet w ciąży?
- Układ hormonalny człowieka – budowa i działanie poszczególnych gruczołów układu dokrewnego
- Schorzenie XXI wieku, czyli glikemia. Czym jest i jakie są normy glikemii?
- Niedobór insuliny – czy to cukrzyca? Poznaj charakterystyczne objawy
