Ponieważ tamponada serca występująca w warunkach innych niż szpitalne zazwyczaj kończy się zgonem, bardzo ważne jest szybkie rozpoznanie choroby i kontakt z zespołem pogotowia ratunkowego. Dowiedz się, na czym polega tamponada serca i jak rozpoznać jej objawy.
Na czym polega tamponada serca?
Tamponada serca (łac. tamponatio cortis, ang. cardiac tamponade) to stan zagrożenia życia, w którym dochodzi do przedostania się do jamy osierdzia krwi lub innego płynu. Płyn uciska organ oraz utrudnia naturalne napełnianie się jam serca krwią podczas rozkurczu. Problemy rozkurczowe pojawiają się głównie w prawej komorze. Wzrost ciśnienia wynikający z tamponady powoduje zapadanie się prawego przedsionka i wolnej ściany prawej komory, upośledzając mechanizm jej napełniania.
Rezultatem jest wzrost ciśnienia śródsierdziowego i zmniejszenie ilości napływającej do serca krwi. Zmniejsza się wtedy jednocześnie objętość minutowa serca.
Wystąpienie tamponady serca jest zazwyczaj bezpośrednio związane z pęknięciem ściany serca w przebiegu zawału mięśnia sercowego, zapalenia osierdzia, lub na skutek urazu mechanicznego. Stan skutkuje ostrą niewydolnością prawej komory serca, zmniejszeniem objętości wyrzutowej serca oraz w ostateczności wstrząsem kardiogennym lub obwodowym i płucnym zastojem żylnym. Tamponada serca charakteryzuje się wysoką śmiertelnością, wymaga więc szybkiej reakcji i natychmiastowego udzielenia pomocy przez lekarza. Większość przypadków śmiertelnych dotyczy tamponad występujących poza szpitalem.
Czym jest osierdzie?
Osierdzie to błona składająca się z warstwy surowiczej i włóknistej. Osierdzie ma workowaty, podzielony na dwie ścianki kształt otulający ochronnie serca u kręgowców. Znajdujący się w nim płyn amortyzuje wstrząsy i zabezpiecza ten ważny narząd. Poprawna fizjologicznie ilość płynu to średnio 35 mililitrów, jednak wskaźniki mogą się wahać od 20 do 50 mililitrów.
Do tamponady dochodzi wtedy, kiedy jest zbyt dużo płynu w worku osierdziowym. Nagromadzenie się płynu może być nagłe lub narastające. Objawy ostre mogą wystąpić nawet przy kilkuset mililitrach płynu, silnie zaburzone zostaje wtedy hemodynamika organizmu.
Tamponada serca w medycynie
Określenie tamponada wzięło się z próby opisania jak płyn, krew lub skrzep znajdujące się w jamie osierdziowej wypełniają i uciskają organ niczym — słowo tampon w starofrancuskim oznacza bowiem zatyczkę. Sama jednostka chorobowa i patomechanizm jej objawów zostały po raz pierwszy opisana w 1669 roku przez angielskiego lekarza Richarda Lowera. Już w XIX wieku przeprowadzano zabiegi nacięcia worka osierdziowego w celu drenażu gromadzącego się płynu.
Etiologia i przyczyny tamponady
Tamponada serca jest głównie stanem nagłym, będącym wynikiem pęknięcia ściany serca wskutek komplikacji chirurgicznych, zawału mięśnia sercowego czy rany kłutej lub pęknięcia krwiaka w śródściennej części aorty wstępującej. W szybkim przebiegu wystarczy 100 mililitrów płynu w przestrzeni osierdziowej, aby wywołać tamponadę.
Tamponada powoli narastająca występuje jako skutek zapalenia osierdzia, nacieku nowotworowego, niewydolności krążenia, wątroby czy nerek. Przy powolnym zbieraniu się płynu dochodzi do rozciągnięcia się osierdzia. W przestrzeni osierdziowej może się zebrać do dwóch litrów płynu.
Tamponada może być również powikłaniem po niedawno wykonanym zabiegu kardiochirurgicznym, np. wszczepieniu rozrusznika, koronografii czy angioplastyki wieńcowej. Może być to bezpośrednia perforacja podczas zabiegu lub stan zapalny osierdzia. U około 30% pacjentów etiologia jest nieustalona — rozpoznaje się wtedy idiopatyczne zapalenie osierdzia.
Do grup ryzyka należą pacjenci:
- z chorobami nowotworowymi i w trakcie chemioterapii;
- z przewlekłą niewydolnością nerek, toksyny moczanowe mogą być bowiem przyczyną zapalenia osierdzia.
Rozpoznanie tamponady
Podstawą rozpoznania jest ustalenie obecności objawów triady Becka. Należą do nich:
- hipotensja (wartość ciśnienia skurczowego krwi poniżej 90 mmHg);
- wypełnienie żył szyjnych;
- głuche i ciche tony serca będące wynikiem przewodzenia dźwięku przez płyn obecny w osierdziu.
Rozpoznanie musi być potwierdzone badaniem echokardiograficznym (EKG). Objawom Triady Becka towarzyszy ostry ból w klatce piersiowej i często tzw. tętno dziwaczne lub paradoksalne, czyli obniżenie skurczowego ciśnienia tętniczego podczas wdechu. Przy niejasnej przyczynie bada się pobrany igłą płyn osierdziowy oraz ciśnienie wewnątrzosierdziowe.
Typowe pierwsze objawy tamponady serca to:
- przyśpieszone tętno związane ze zwiększoną czynnością mięśnia sercowego;
- kaszel napadowy z dusznością nasilający się w pozycji leżącej;
- niespecyficzny ból w klatce piersiowej promienujący do szyi, żuchwy i ramion;
- bladość powłok skórnych;
- uczucie zimna;
- nudności;
- utrudnione połykanie;
- niskie ciśnienie krwi;
- ledwo słyszalne tony serca;
- utrata przytomności.
Tamponada serca musi być rozpoznana jak najszybciej, aby uniknąć wstrząsu kardiogennego, tachykardii czy zatrzymania krążenia. Niestety nie jest możliwe samodzielnej pierwszej pomocy poszkodowanej osobie, ważny więc jest jak najszybszy kontakt z pogotowiem ratunkowym.
Leczenie tamponady serca
Podstawową metodą leczenia tamponady serca jest perikardiocenteza, czyli drenaż płynu za pomocą nakłucia worka osierdziowego specjalistyczną igłą. Wydostanie się płynu obniża ciśnienie w osierdziu, co balansuje stan serca. Procedura wykonywana jest przy użyciu ultrasonografu wskazującego obraz przebiegu leczenia. Igłę wkłuwa się w trójkąt pomiędzy wyrostkiem mieczykowatym a łukiem żebrowym strony serca, po czym zakłada drenaż. Worek osierdziowy drenuje się aż do osiągnięcia poprawnej fizjologicznie ilości płynu w ciągu doby.
Tamponadę serca można ratować również operacyjnie. Ta procedura chirurgiczna nazywana jest perikardiektomią. Zabieg polega na usunięciu fragmentu lub całości worka osierdziowego.
Po ustabilizowaniu stanu tamponady można przejść do leczenia jej przyczyn. Drenaż osierdziowy stosuje się również profilaktycznie przy nawracającej tamponadzie serca. Leczenie tamponady serca możliwe jest wyłącznie w szpitalu.
Podsumowanie
Ostra tamponada serca to stan bezpośrednio zagrażający życiu i wymagający szybkiej interwencji lekarskiej. Tamponada powoduje narastanie płynu w osierdziu, co prowadzi do zwiększenia ciśnienia, zmniejszenia dopływu krwi do serca i licznych zaburzeń gospodarki hemodynamicznej. Na zaawansowanie choroby ma wpływ ilość płynu oraz czas jego narastania. Nie znaczy to, że tamponada narastająca jest mniej niebezpieczna, łatwiej jednak ją wykryć przed pogorszeniem się sytuacji. Najczęstszymi przyczynami występowania tamponady serca są urazy będące skutkiem wypadku lub kardiochirurgiczne perforacje serca. Tamponada jest leczona za pomocą zabiegu perikardiocentezy, czyli drenażu płynu z worka osierdziowego.
Zobacz też:
- Drenaż opłucnej – kiedy się go wykonuje i na czym polega zabieg?
- Kłujący ból serca – o jakich problemach zdrowotnych może świadczyć?
- Opłucna – diagnostyka, objawy i leczenie chorób opłucnowych
- Kwasica mleczanowa. Rozpoznanie kwasicy, objawy i leczenie.
- Co obniża ciśnienie krwi? Sprawdź, czym jest nadciśnienie tętnicze i poznaj domowe sposoby na obniżenie ciśnienia krwi!
- Badanie EKG – na czym polega i kiedy stosuje się elektrokardiografię?
- Skuteczne sposoby na niskie ciśnienie, czyli jak podwyższyć ciśnienie krwi?
- Wstrząs septyczny i sepsa – objawy i leczenie. Sprawdź, czym jest posocznica oraz jak leczyć sepsę i wstrząs septyczny!