Układ pokarmowy – budowa, funkcje, najczęstsze choroby. Jak działa układ trawienny człowieka?

Układ pokarmowy to skomplikowany system ściśle połączonych ze sobą narządów wewnętrznych. Jaką spełnia funkcję w ludzkim organizmie? Dowiedz na, czym polega działanie systemu trawiennego.

Trawienie, jak sądzi wiele osób, nie zachodzi jedynie w żołądku. Proces ten rozpoczyna się już w jamie ustnej z udziałem odpowiednich enzymów trawiennych. Co dalej dzieje się z pokarmem? Poznaj szczegółową budowę i rolę, jaką spełnia układ pokarmowy u człowieka.

Układ pokarmowy – budowa

Układ pokarmowy człowieka to skomplikowana machina biochemiczna. Wszystkie jej części są ze sobą ściśle połączone, a zaburzenia funkcjonowania jednej z nich prowadzą do nieprawidłowości w działaniu pozostałych. Układ trawienny zbudowany jest z siedmiu głównych narządów oraz trzech gruczołów pokarmowych. Każdy z nich odgrywa istotną rolę w procesie trawienia i przyswajania, a następnie wydalania pokarmu. Układ pokarmowy tworzą:

• jama ustna;
• gardło;
• przełyk;
• żołądek;
• jelito cienkie;
• jelito grube;
• odbyt;
• gruczoły – wątroba, trzustka, ślinianki.

Jama ustna

Pełni bardzo ważną funkcję, gdyż to właśnie tutaj rozpoczyna się proces trawienia. Dzięki zębom możliwe jest dokładne rozdrobnienie pokarmu. Ślina upłynnia nieco pokarm, a tym samym zawarte w niej enzymy pomału rozpoczynają trawienie i przygotowują jedzenie do dalszej drogi. Ślina ma również właściwości bakteriobójcze. Im lepiej rozdrobniony i wymieszany ze śliną pokarm, tym lepiej dla dalszego procesu trawienia. Wtedy organizm nie musi tracić cennej energii na trawienie dużych kawałków jedzenia.

Gardło i przełyk

To część wspólna układu pokarmowego i oddechowego. Dzięki specyficznej budowie krtani w czasie przełykania dochodzi do zamknięcia wlotu do tchawicy, przez co pokarm przesuwa się wprost do żołądka. Ten proces jest możliwy dzięki ruchom perystaltycznym mięśni przełyku. Im bardziej wodnisty pokarm, tym szybciej możliwe jest jego przełknięcie i dalsze przesunięcie przez przewód pokarmowy.

Żołądek

Żołądek spełnia bardzo istotną funkcję. To tutaj ma miejsce dalsze rozdrabnianie pokarmów i trawienie przy pomocy specjalnych enzymów. Obecny w żołądku kwas solny ma za zadanie odkażanie pokarmu i stanowi barierę ochronną przed przedostaniem się do organizmu wirusów, grzybów i bakterii. Soki żołądkowe zajmują się przede wszystkim trawieniem białek, dlatego pokarm spędza w żołądku nawet kilka godzin. Przed szkodliwym działaniem kwasów i soków żołądkowych ochrania żołądek błona śluzowa.

Jelito cienkie

W jelicie cienkim zachodzą dalsze procesy trawienne białek, węglowodanów i tłuszczów. W górnym odcinku, zwanym dwunastnicą, znajdują się ujścia, którymi z wątroby i trzustki spływają dodatkowe enzymy oraz żółć. Jelito cienkie ma 4–8 m długości i jest najdłuższym fragmentem układu pokarmowego. Dalsza część jelit (jelito kręte i czcze) odpowiada za wchłanianie składników pokarmowych i przekazywanie ich do krwiobiegu. Jest to możliwe za sprawą kosmków jelitowych, które pokrywają znaczną część jelit.

Jelito grube i odbytnica

W dalszej części układ pokarmowy ma za zadanie pochłonięcie nadmiaru wody, a następnie formowania resztek pokarmu w sposób, dzięki któremu mogą zostać wydalone. Tutaj dochodzi do tworzenia kału. W tym niezwykle ważnym procesie biorą udział zasiedlające jelito bakterie, które wspomagają proces rozkładu. Obecność różnych szczepów bakterii w jelicie wpływa na równowagę w całym organizmie oraz na stan układu immunologicznego. Wszelkie zaburzenia mikroflory jelitowej niosą poważne skutki zdrowotne.

Gruczoły i ich znaczenie w procesie trawienia

Układ pokarmowy wyposażony jest w gruczoły dostarczające dodatkowe enzymy trawienne, wspierające proces trawienia pokarmów. Są to:

• ślinianki – zajmują się produkcją śliny i tym samym rozpoczynają proces trawienia w jamie ustnej;
• wątroba – główny filtr organizmu, oczyszcza krew ze szkodliwych substancji, a także wytwarza żółć, która gromadzona jest w znajdującym się tuż obok pęcherzyku żółciowym, co umożliwia trawienie tłuszczów, wątroba magazynuje glikogen powstały z glukozy, a także przemienia aminokwasy w niezbędne kwasy tłuszczowe;
• trzustka – wytwarza enzymy trawiące białka i kolagen, jest odpowiedzialna za produkcję ważnych hormonów: insuliny i glukagonu, biorących udział w przemianie węglowodanów.

Najczęstsze choroby układu pokarmowego

Choroby układu pokarmowego zdarzają się dosyć często i mają bardzo zróżnicowane pochodzenie. Zaburzenia w obrębie jednego narządu z czasem prowadzą do upośledzenia funkcji trawiennych całego układu pokarmowego. Jakie są najczęściej spotykane schorzenia? Należą do nich:

• biegunki bakteryjne i wirusowe – są wynikiem przedostania się do organizmu różnych patogenów;
• refluks przełyku – zazwyczaj związany jest ze zbyt dużą produkcją kwasu solnego w żołądku;
• choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy – może być wynikiem zakażenia bakterią Helicobakter pylori;
• zapalenie błony śluzowej żołądka – przyczyną może być infekcja bakteryjna lub reakcja autoimmunologiczna;
• kamica żółciowa – jest wynikiem tworzenia się szkodliwych złogów w drogach żółciowych;
• celiakia – reakcja autoimmunologiczna wywołana wskutek spożycia produktów zawierających gluten;
• wrzodziejące zapalenie jelita – stany zapalne błony śluzowej jelita, mogą rozszerzać się aż do jamy ustnej i odbytu;
• zespół jelita drażliwego – powoduje bóle brzucha i zaburzenia rytmu wypróżnień o nieznanej dotąd przyczynie;
• zapalenie trzustki – zbytnia aktywność enzymów trzustkowych prowadzi do uszkodzenia tkanek i narządów;
• choroby nowotworowe – mogą dotyczyć wszystkich narządów układu pokarmowego i gruczołów, tworzą guzy, które często podlegają leczeniu chirurgicznemu.

Większość schorzeń objawia się bólami brzucha, wymiotami, wzdęciami czy biegunką. Może pojawić się brak łaknienia czy zaburzenia wchłaniania składników odżywczych. Każdy niepokojący objaw ze strony układu pokarmowego należy skonsultować z lekarzem, który zleci dodatkowe badania, np. gastroskopię, kolonoskopię, USG jamy brzusznej oraz badania krwi.

Przyczyny problemów gastrycznych

Coraz częściej mówi się o roli pożywienia w prawidłowej pracy układu pokarmowego. Stresujący tryb życia prowadzi do zaburzeń trawienia na tle nerwowym, a także przyjmowania zbyt dużych ilości przetworzonych pokarmów. W większości pokarmy wysoko przetworzone czy też fast foody pozbawione są niezbędnych substancji odżywczych, za to są bogate w ciężkostrawne tłuszcze, sole i cukry.

To prowadzi nie tylko do niedoborów pokarmowych, ale przede wszystkim do zachwiania równowagi flory bakteryjnej w jelitach. Obciążony w ten sposób układ pokarmowy staje się całkowicie bezbronny w obliczu ataku bakterii i wirusów. Wątroba może nie nadążać z oczyszczaniem krwi, co skutkuje niedoborami pokarmowymi i pogarszającą się kondycją organizmu.

Jak dbać o układ pokarmowy?

Zdrowy tryb życia i odpowiednio zbilansowana dieta mogą w dużym stopniu przyczynić się do uniknięcia wielu chorób układu pokarmowego. Czynniki, które mają szczególny wpływ na prawidłową pracę układu trawiennego, to przede wszystkim:

• dieta bogata w błonnik;
• spożywanie nieprzetworzonych pokarmów;
• duża ilość surowych warzyw i owoców;
• odpowiednie nawodnienie organizmu;
• regularna aktywność fizyczna;
• dbanie o prawidłową masę ciała;
• unikanie używek takich jak alkohol czy papierosy;
• w przypadku antybiotykoterapii zażywanie probiotyków odbudowujących mikroflorę jelitową;
• dbanie o regularny wypoczynek i sen;
• regularne spożywanie posiłków;
• badania kontrolne.

W przypadku wystąpienia jakichkolwiek niepokojących objawów ze strony układu pokarmowego potrzebna jest jak najszybsza konsultacja lekarska i dalsza diagnostyka. Im wcześniej wykryte zostanie schorzenie, tym większa możliwość pełnego wyleczenia.

Układ pokarmowy spełnia jedną z najważniejszych funkcji w całym organizmie. Zaburzenia w jego funkcjonowaniu mogą grozić poważnymi problemami zdrowotnymi. W wielu przypadkach higieniczny tryb życia i odpowiednia dieta wystarczą, by móc cieszyć się zdrowiem przez długi czas, bez przykrych dolegliwości trawiennych.

---

Zobacz też:

• Jak przebiega trawienie białek w przewodzie pokarmowym?
• Zioła na trawienie – naturalny sposób na pozbycie się objawów gastrycznych. Rodzaje ziół na różne dolegliwości
• Czym grozi perforacja jelita?
• Układ hormonalny człowieka – budowa i działanie poszczególnych gruczołów układu dokrewnego
• Zioła na jelita – jakie zioła stosować przy zespole jelita drażliwego? Naturalne wspomaganie układu pokarmowego
• Ślinianka podżuchwowa – jakie są najczęstsze choroby?
• Zioła na wątrobę – jak oczyszczać i regenerować wątrobę? Poznaj właściwości ostropestu, pokrzywy i jaskółczego ziela!
• Zioła na trzustkę – pokrzywa zwyczajna, glistnik jaskółcze ziele i bylica piołun. Poznaj zioła wspomagające pracę trzustki!