Deksametazon to związek chemiczny wykazujący długotrwałe działanie przeciwzapalne. Sprawdź, na czym dokładnie ono polega i czy odpowiednia dawka może pomóc w terapii koronawirusa!
Jako lek deksametazon znany jest w medycynie już od połowy XX wieku i bardzo szybko znalazł w niej szerokie zastosowanie. Najchętniej wykorzystuje się jego właściwości przeciw obrzękom. Działa skutecznie także jako środek przeciwalergiczny i immunosupresyjny, dlatego zażywają go pacjenci z poważnymi schorzeniami układu immunologicznego. Niekiedy terapię deksametazonem stosuje się w przypadkach chirurgicznych, a ostatnio dowiedziono jego korzystnego wpływu w trakcie terapii Sars-Cov-2. Poznaj wskazania do podawania substancji, a także możliwe działania niepożądane.
Czym jest deksametazon?
To organiczny związek chemiczny będący glikokortykosteroidem (steroidowym hormonem), który charakteryzuje się silnym i długotrwałym działaniem przeciwzapalnym. Jest fluorowaną pochodną prednizonu i wykazuje o wiele silniejsze działanie niż ta substancja, a do tego 30-krotnie silniejsze niż w przypadku hydrokortyzonu. Nie oddziałuje bezpośrednio na przyczynę powodującą stan zapalny, ale hamuje przepuszczalność naczyń włosowatych, w wyniku czego dochodzi do zmniejszenia obrzęku.
Jak dokładnie działa deksametazon?
Deksametazon to lek, który obniża poziom zgromadzonych leukocytów i włączanie ich do śródnabłonka. Ponadto hamuje fagocytozę, rozpad lizosomów, zmniejsza liczbę limfocytów, monocytów oraz eonzynofilii. Blokuje również wydzielanie histaminy i leukotrienów. Efektem jest zmniejszenie obrzęku naczyń kapilarnych. Skutecznie reguluje gospodarkę tłuszczową, białkową i węglowodanową. Uczestniczy również w procesie wydalania i wchłaniania. Deksametazon jest stosowany w leczeniu obrzęku mózgu o charakterze naczynioruchowym, w przypadku nowotworów mózgu, po mechanicznych urazach oraz przy zabiegach chirurgicznych przeprowadzanych w obrębie czaszki.
Zastosowanie deksametazonu – kiedy jest wskazane?
Najczęstsze przypadki stosowania deksametazonu to:
- wstrząs anafilaktyczny;
- silne odczyny uczuleniowe;
- choroba posurowicza;
- dychawica sercowa;
- astma oskrzelowa;
- zachłystowe zapalenie płuc;
- białaczka limfatyczna i szpikowa;
- zapalenie dróg oddechowych obniżające ich drożność;
- obrzęk głośni;
- obrzęk mózgu;
- zakażenia ogólne o intensywnym przebiegu, z towarzyszącymi powikłaniami w pracy systemu krążenia lub mózgu;
- pęcherzyca;
- ostra niedoczynność lub wrodzony przerost kory nadnerczy;
- zapalenie tarczycy;
- ostre reumatoidalne zapalenie stawów;
- sztywnienie i stan zapalny stawów kręgosłupa;
- nerczyca lipidowa;
- agranulocytoza;
- intensywne i przewlekłe stany zapalne lub alergiczne w obrębie gałki ocznej;
- rumień wysiękowy wielopostaciowy;
- erytrodermia;
- łuszczyca;
- alergie skórne;
- ostre wypryski skórne;
- dermatozy kontaktowe;
- liszaje pokrzywkowe.
Odpowiednie dawki deksametazonu stosuje się także w praktyce okulistycznej w przypadkach ostrych albo przewlekłych chorobach gałki ocznej, w leczeniu rogówki, obrzęku plamki czy przy zaburzeniach widzenia.
Zalety stosowania deksametazonu
Leczenie deksametazonem jest bardzo skuteczne, ponieważ środek ten działa bardzo szybko. Pierwsze skutki jego silnego działania odczuwa się już po kilku minutach od zażycia niezależnie od postaci podania.
Zastosowanie w przebiegu COVID-19
Deksametazon to pierwszy lek uznany za skuteczny w łagodzeniu skutków koronawirusa ze względu na efektywność w zmniejszaniu stanów zapalnych. W związku z tym stał się powszechnie stosowany u dużej grupy pacjentów hospitalizowanych. Pomimo tego, że standardowo steroidy hamują reakcję zapalną i obniżają skuteczność działania układu odpornościowego, nie są przydatne przy początkowych objawach zarażenia wirusem covid, takich jak kaszel, gorączka czy bóle mięśniowe. Co jednak istotne, według najnowszych badań deksametazon może zmniejszać liczbę zgonów pacjentów podpiętych do respiratorów oraz (o jedną piątą) w przypadku osób przyjmujących tlen. Lek okazuje się skuteczny w łagodzeniu ciężkich komplikacji oddechowych.
Dawkowanie deksametazonu – jakie dawki aplikować pacjentom?
Możliwe jest podawanie deksametazonu w postaci:
- dosutnej;
- dożylnej;
- aerozolu;
- implantu.
Od czego zależą dawki?
Lek w postaci kropli do oczu dawkuje się w zależności od rodzaju schorzenia i odczuwanych dolegliwości. Przeważnie powtarza się dawkę w formie 1–2 kropel do chorego oka kilka razy w ciągu doby. Z kolei doustna dawka powinna mieścić się w przedziale 0,5–10 mg w ciągu doby, jednak jej ostateczna ilość powinna być uzależniona od:
- wieku pacjenta;
- masy jego ciała;
- jednostki chorobowej;
- ewentualnych chorób współistniejących.
Deksametazon w innych formach
W przypadku wstrzyknięć deksametazon powinno się podawać w dawce maksymalnie 2 mg (do gałki ocznej) oraz nie więcej niż 8 mg (do stawów). Kolejną dawkę można podać nie wcześniej niż po 3 tygodniach. Jeśli chodzi o stosowanie związku zewnętrznie na skórę w formie aerozolu, można aplikować go kilka razy w ciągu doby, jednak wyłącznie na miejsca zmienione chorobowo.
Implant z deksametazonem podaje się wyłącznie do jednego oka. Kolejne wstrzyknięcie możliwe jest dopiero po pół roku od zabiegu.
Należy mieć na uwadze, że ze względu na szereg działań niepożądanych wynikających ze stosowania substancji powinno się zalecać najmniejszą możliwą, ale skuteczną dawkę leku.
Przeciwwskazania do stosowania deksametazonu
Jeśli chodzi o podanie substancji do oczu, nie należy jej stosować w przypadku nadwrażliwości, a także przy wirusowych, bakteryjnych czy grzybiczych zakażeniach. Istnieją poważne przeciwwskazania do stosowania deksametazonu na skórę do łagodzenia objawów:
- po szczepieniach;
- przy stanach przedrakowych i ściśle nowotworowych;
- przy wirusowym i grzybiczym zakażeniu skóry.
Nie należy korzystać z właściwości związku z ramach terapii trądziku różowatego i zwykłego, a także przy zapaleniu skóry w pobliżu ust. Jeśli pacjent choruje na poważne infekcje układowe, wrzody dwunastnicy czy żołądka, doustne przyjmowanie deksametazonu również nie jest wskazane. Implantu do oka nie należy podawać, kiedy zachodzi podejrzenie zakażenia oka lub jego okolic, występują objawy zaawansowanej jaskry lub kiedy pacjent stosuje sztuczną soczewkę.
Kiedy jeszcze podawanie leku nie jest wskazane?
Dożylne podawanie substancji pacjentom przechodzącym ciężkie infekcje stanowi poważne zagrożenie dla zdrowia, natomiast aplikacja do stawu nie jest zalecana w przypadkach:
- zerwanego ścięgna;
- zwapnienia stawów;
- bakteryjnego zapalenia stawów;
- skłonności do krwawienia;
- pozanaczyniowej martwicy kości;
- niestabilności stawów wymagającej leczenia.
Leku nie należy wdrażać w przypadku osób, które cierpią na:
- chorobę Cushinga;
- osteoporozę;
- stany wysiękowe o intensywnym przebiegu,
- gruźlicę;
- niewydolność nerek;
- głębokie zaburzenia psychiczne (psychozy);
- nadciśnienie tętnicze;
- niewydolność nerek.
Działania niepożądane deksametazonu
Tak jak w przypadku innych leków, również podawanie deksametazonu może powodować skutki uboczne w postaci:
- nadmiaru tkanki tłuszczowej w obrębie twarzy (twarz księżycowata);
- nadmiaru tkanki tłuszczowej w obrębie szyi i tułowia;
- wzrostu masy ciała;
- rozstępów skórnych o kolorze czerwonym;
- zaburzeń emocjonalnych;
- psychozy;
- wzrostu ciśnienia tętniczego;
- osteoporozy;
- podniesienia poziomu glukozy we krwi;
- nietolerancji glukozy;
- zaniku tkanki mięśniowej i osłabionej siły mięśni;
- w przypadku dzieci: opóźnienia tempa wzrostu kostnego, karłowatości.
Wykazano, że substancja osłabia wydzielane testosteronu ACTH, w związku z czym hamuje owulację oraz spermatogenezę.
Ciąża oraz karmienie piersią
Europejska Agencja Żywności i Leków zaliczyła substancję do kategorii C. W jej skład wchodzą leki, które w wyniku badań przeprowadzanych na zwierzętach wykazały działanie niekorzystne dla zdrowia płodu, m.in. wady mózgu czy rozszczep podniebienia. Z tego powodu deksametazon można dawkować u kobiet ciężarnych tylko wtedy, kiedy korzyści dla zdrowia matki są większe niż korzyści dla zdrowia dziecka.
Lek został z kolei uznany za względnie bezpieczny w czasie laktacji, jednak dowiedziono, że przyjmowanie substancji przez kobiety karmiące piersią może wywoływać u nich działania niepożądane w postaci upośledzenia kory nadnerczy.
Prowadzenie pojazdów i obsługa maszyn a stosowanie leku
Po aplikacji do oka deksametazon może wywoływać okresowe zaburzenia widzenia, dlatego po jego zażyciu należy zachować szczególną ostrożność przy prowadzeniu pojazdów.
Ze względu na zastosowanie w terapii koronawirusa deksametazon stał się w ostatnim czasie popularnym lekiem. Znajduje on jednak o wiele szersze zastosowanie, wykazując silnie działanie przeciwobrzękowe, co medycyna chętnie wykorzystuje w różnych rodzajach leczenia. Należy jednak pamiętać, że podawanie substancji może wywoływać szereg reakcji niepożądanych, dlatego każdy przypadek jej zastosowania powinien zostać skonsultowany ze specjalistą.
Zobacz też:
- Dexaven – zastosowanie, dawkowanie, skutki uboczne
- Structum – poznaj zastosowanie i dawkowanie leku!
- Olfen – kiedy można go stosować? Sprawdź!
- Xylometazolin – poznaj zastosowanie i możliwe działania niepożądane leku!
- Naproxen – zastosowanie, dawkowanie, działania niepożądane
- Altacet – postać leku, zastosowanie, przeciwwskazania
- Opokan – zastosowanie, dawkowanie, działanie niepożądane. W jakim celu się go stosuje?
- Mydocalm – co to za lek i w jakich przypadkach się go stosuje? Sprawdź!
