Układ krwionośny zajmuje się transportem niezbędnych składników odżywczych do wszystkich tkanek. Jakie narządy wchodzą w jego skład? Poznaj budowę i funkcjonowanie układu krążenia.
Serce stanowi główny narząd, dzięki któremu możliwy jest transport krwi. W ciągu minuty wykonuje ok. 75 skurczów umożliwiających przepływ krwi przez naczynia krwionośne. Praca całego układu krążenia jest skomplikowana, a w jego skład wchodzą też inne narządy. Dowiedz się, jakie narządy tworzą układ krwionośny.
Układ krwionośny – budowa i funkcje
Układ krwionośny, zwany z łaciny Sistema sanguiferum hominis ma dostarczać do wszystkich tkanek tlen, a także oczyszczać ze zbędnych produktów przemiany materii i dwutlenku węgla. Ten niezwykle istotny proces zachodzi w ciele z udziałem narządów takich jak:
- serce;
- tętnice;
- żyły;
- naczynia włosowate.
Układ krwionośny – serce
Praca serca polega na pompowaniu krwi. Serce kurczy się rytmicznie i w ten sposób umożliwia transport krwi bogatej w tlen i substancje odżywcze. To mięsień wielkości pięści dorosłego człowieka, mieszczący się po lewej stronie klatki piersiowej. Dzieli się na dwie części – prawą i lewą. Strona lewa zajmuje się tłoczeniem krwi bogatej w tlen, natomiast strona prawa jest wypełniona krwią z zawartością dwutlenku węgla. Dzięki temu jest to kluczowy organ w układzie krwionośnym.
Wewnątrz serca znajdują się dwie komory i dwa przedsionki. W przedsionku prawym mieści się ujście żyły głównej oraz zatoka wieńcowa. W przedsionku lewym ujście mają prawe żyły płucne oraz lewe żyły płucne. Przedsionki serca łączą się komorami specjalną przestrzenią przedsionkowo-komorową. Każda komora jest połączona z tętnicami – prawa łączy się z pniem płucnym, a lewa z aortą.
Serce ma wbudowane zastawki, które uniemożliwiają cofanie się krwi w przeciwnym kierunku. Wewnątrz znajduje się tkanka łączna nazywana wsierdziem. Z kolei cały mięsień sercowy umiejscowiony jest w tak zwanym worku osierdziowym. Worek ten wypełniony jest płynem surowiczym.
Naczynia krwionośne
Układ krwionośny to nie tylko serce. To również naczynia krwionośne, które w zależności od budowy i roli, jaką wykonują, dzielą się na tętnice, żyły i naczynia włosowate:
- tętnice – są niezwykle elastyczne i wytrzymałe, muszą wytrzymać spore ciśnienie przepływającej przez nie krwi, ich rolą jest przeprowadzenie krwi z serca do narządów całego ciała;
- żyły – można wyróżnić żyły duże, małe i tzw. żyłki o średnicy ok. 20-30 mikrometrów. Od tętnic odróżnia je przede wszystkim obecność zastawek, dzięki którym krew nie cofa się z powrotem. Żyły transportują krew z obwodu do serca, kolor krwi żylnej zależy od miejsca docelowego – jeśli krew płynie do prawego przedsionka serca, ma kolor ciemnowiśniowy (jest nasycona dwutlenkiem węgla i produktami przemiany materii z komórek). Krew kierowana z płuc do lewego przedsionka, ma kolor jasnoczerwony (krew jest nasycona tlenem i substancjami odżywczymi);
- naczynia włosowate – pomimo tego, że są naprawdę niewielkie, ich rola w układzie krwionośnym jest znacząca. To właśnie te drobne naczynka dostarczają do każdej tkanki tlen i składniki odżywcze, przewodzą zarówno krew, jak i limfę;
- na etapie życia płodowego formuje się przewód tętniczy, który stanowi połączenie pomiędzy pniem płucnym a początkiem aorty zstępującej, po urodzeniu przewód tętniczy zrasta się i zmienia w więzadło tętnicze.
Jaką funkcję spełnia krew?
Krew jest tkanką płynną, która zajmuje się rozprowadzaniem tlenu do komórek, a także odbieraniem z nich dwutlenku węgla z powrotem do płuc. Oprócz tlenu, krew ma za zadanie dostarczyć składniki odżywcze z pokarmu, a także przejąć zbędne produkty przemiany materii. Krew odgrywa ważną rolę w procesach odpornościowych całego organizmu oraz w pracy układu krwionośnego. Składa się z następujących komórek:
- krwinki czerwone – inaczej erytrocyty, zajmują się transportem tlenu, a następnie dwutlenku węgla, kolor zawdzięczają czerwonemu barwnikowi, czyli hemoglobinie;
- krwinki białe – zwane także leukocytami, występują w mniejszej ilości niż erytrocyty, są bezbarwne, biorą udział w eliminacji patogenów z krwiobiegu;
- płytki krwi – trombocyty są odpowiedzialne za procesy krzepnięcia krwi w wyniku uszkodzenia naczyń krwionośnych;
- osocze – stanowi aż 55% krwi, odpowiada za transport składników odżywczych do komórek ciała.
Układ krwionośny – krążenie krwi
Sposób, w jaki krew przepływa przez ciało, nazywany jest krążeniem krwi. Można wyróżnić dwie drogi krwiobiegu w układzie krwionośnym:
- krążenie systemowe – zwane inaczej krwioobiegiem dużym. Określa drogę, jaką pokonuje utlenowana krew, z lewej komory serca przez zastawkę aortalną trafia do aorty (tętnicy głównej), a następnie poprzez rozgałęzione mniejsze tętniczki przechodzi do naczyń włosowatych, które dostarczają tlen do każdej komórki. Następnie z naczyń włosowatych pozbawiona tlenu krew przedostaje się do mniejszych żyłek. Stopniowo trafia do żył większych, aż do żyły górnej i dolnej, a następnie do prawego przedsionka serca, a potem prawej komory;
- krążenie płucne – czyli krążenie małe dotyczy wymiany gazowej w płucach. Z prawej komory serca krew jest przepompowywana do pnia płucnego, który rozdziela się na dwie główne tętnice – lewą i prawą. One przechodzą w cienkie naczynia włosowate, które doprowadzają krew do pęcherzyków płucnych, w których dochodzi do ponownego utlenowania krwi. Krew bogata w tlen wraca żyłami do lewego przedsionka, a następnie lewej komory serca i proces zaczyna się od nowa.
Schorzenia układu krążenia
Choroby układu krwionośnego są w ostatnim czasie najczęstszą przyczyną zgonów w naszym kraju. Układ krwionośny jest podatny na liczne schorzenia, które dotyczą nie tylko serca, ale w równym stopniu żył i tętnic.
Zawał mięśnia sercowego
Zawał to stan bezpośredniego zagrożenia życia, dlatego wymaga jak najszybszej interwencji medycznej. Najczęstszą przyczyną zawałów jest pęknięcie blaszki miażdżycowej, a tym samym uwolnienie skrzepu, który zatyka naczynie wieńcowe. W następstwie dochodzi do niedokrwienia. W wyniku tego procesu postępuje bardzo szybko martwica mięśnia sercowego, stąd konieczność natychmiastowej pomocy lekarskiej. Objawy zawału to przede wszystkim: ból w klatce piersiowej, duszność, sine zabarwienie palców, ust czy uszu, niepokój, kołatanie serca.
W przypadku wystąpienia zawału ogromne znaczenie ma „złota godzina”, czyli pierwsza godzina od momentu wystąpienia objawów. Może ona zaważyć na dalszym życiu i zdrowiu pacjenta. Warto wiedzieć, że zawał to jedna z najczęstszych chorób układu krwionośnego.
Choroba wieńcowa
Choroba niedokrwienna serca rozwija się, gdy tętnice nie dostarczają sercu wystarczającej ilości krwi. Szerokie spectrum objawów nierzadko utrudnia postawienie prawidłowej diagnozy. Najczęściej pacjenci skarżą się na takie dolegliwości jak:
- bóle i zawroty głowy;
- duszności;
- dławica piersiowa;
- zimne poty;
- zmęczenie;
- problemy ze snem.
Dławica piersiowa jest bardzo charakterystycznym objawem tego schorzenia. Powoduje ból i dyskomfort w okolicy piersiowej, zazwyczaj zaczyna się w okolicy mostka, a następnie promieniuje do gardła, pleców czy barków. Odczuwanie tego typu dolegliwości wymaga konsultacji u kardiologa oraz wykonania szczegółowych badań układu krwionośnego.
Udar mózgu
Udar mózgu grozi poważnymi konsekwencjami zdrowotnymi. W wyniku pęknięcia tętnicy dochodzi do rozlania krwi na okoliczne tkanki. W ten sposób zostaje zaburzona równowaga gazowa w tkankach mózgu, a w wyniku niedotlenienia następuje martwica. Ten rodzaj udary nazywany jest krwotocznym. Udar mózgu może mieć również charakter niedokrwienny. Dochodzi do niego w wyniku zablokowania tętnic, najczęściej przez blaszki miażdżycowe. Krew nie może swobodnie dotrzeć do mózgu, a tym samym ciśnienie krwi wzrasta, oraz dochodzi do martwicy tkanek. Jest to stan bezpośrednio zagrażający ludzkiemu życiu. Objawy pojawiają się nagle i należą do nich:
- problemy z utrzymaniem równowagi i koordynacji ruchowej;
- nagły niedowład kończyn;
- osłabienie mięśni twarzy – charakterystyczne jest opadanie jednego kącika ust;
- zaburzenia widzenia;
- nagły, silny ból głowy;
- trudności w mówieniu;
- nagła utrata przytomności.
Osoba z udarem powinna jak najszybciej uzyskać specjalistyczną pomoc lekarska. Chory musi zostać przewieziony do szpitala na oddział zajmujący się schorzeniami układu krwionośnego. Im szybciej otrzyma pomoc, tym większe prawdopodobieństwo, że uniknie ciężkiej niepełnosprawności.
Profilaktyka schorzeń układu krwionośnego
Zapobieganie chorobom układu krążenia ściśle powiązane jest z higienicznym trybem życia. Należy unikać używek takich jak papierosy czy alkohol, dbać o dietę bogatą w nasycone tłuszcze, owoce, warzywa czy ryby. Duże znaczenie ma regularna aktywność fizyczna, która wzmacnia serce i reguluje prawidłowe ciśnienie krwi.
Układ krwionośny człowieka to zamknięty system, który umożliwia prawidłowy obieg krwi. Wymiana substancji zachodzi w dwóch fazach, następujących po sobie. Układ krwionośny narażony jest na liczne schorzenia. Zapobieganie chorobom jest związane przede wszystkim ze stylem życia i sposobem odżywiania.
Zobacz też:
- Informacje o układzie krążenia – Podstawowe informacje
- Naczynia wieńcowe: podłoże, objawy i leczenie choroby wieńcowej!
- Pień trzewny i zwężenie tętnicy trzewnej
- Wstrząs kardiogenny – jak go rozpoznać i leczyć?
- Jakie badania warto wykonać, aby ocenić stan zdrowia serca?
- Tętnice — budowa, rodzaje, choroby
- Migotanie komór — zaburzenie pracy serca zagrażające życiu
- Obrzęk płuc – czym jest i jakie są przyczyny powstawania? Objawy i metody leczenia
